Hoe gevaarlijk is fipronil?

“Consumenten moeten voorlopig terughoudend zijn met het eten van eieren”, was de boodschap van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) op 1 augustus 2017. Een paar dagen eerder troffen onderzoekers het molecuul fipronil aan in de stallen van verschillende pluimveebedrijven. Die bedrijven spoten dit bestrijdingsmiddel in de hokken om bloedluis bij kippen te bestrijden. Uiteindelijk kwam het ook in de eieren terecht. “Maar gelukkig hoeven we ons geen zorgen te maken, de gezondheid van de bevolking is niet in gevaar geweest”, zegt Ivonne Rietjens, hoogleraar Toxicologie aan de Wageningen Universiteit.

Gewassen en beestjes

In Nederland gebruiken boeren fipronil voornamelijk als bestrijdingsmiddel om hun gewassen te beschermen tegen insecten. De stof werkt ook goed tegen bijvoorbeeld teken en zit in anti-vlooiensprays en mierenlokdozen. Het molecuul bestrijdt deze ongewenste beesten door de werking van hun neurotransmitter – het zogenoemde GABA-complex – te verstoren en zo het transport van chloride-ionen in de war te brengen. Deze geladen chloride-deeltjes spelen een grote rol bij het overbrengen van elektrische signalen in zenuwen door je hele lichaam, dus als dit systeem niet goed werkt, krijg je niet alle signalen uit de hersenen door.

Voor mensen is de stof matig giftig omdat ons GABA-complex er net iets anders uitziet dan bij insecten. Toch kan langdurige blootstelling in grote hoeveelheden wel schildklierhormonen verstoren en zorgen voor vetophoping bij de lever. Daarom is fipronil uitgebreid getest op de veiligheid voor we het gingen gebruiken als bestrijdingsmiddel en bij onze huisdieren.

Voor gebruik tegen bloedluis in pluimveehokken is het molecuul nooit officieel goedgekeurd en dus ook niet getest. “Kippen krijgen stoffen uit hun omgeving al snel binnen omdat ze vaak op de grond pikken”, vertelt Rietjens. “En die moleculen belanden dan in het vlees of de eieren.” Het was dus niet verstandig om de stallen te ontsmetten met fipronil.

Geen zorgen

Toch hoeven we ons geen zorgen te maken. “De volksgezondheid is geen moment in gevaar geweest”, zegt Rietjens. “De meeste eieren bevatten slechts kleine hoeveelheden fipronil. Enkele eieren overschreden de norm, maar dat betekent niet dat er groot gevaar dreigt.”

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) bepaalt die normen namelijk aan de hand van resultaten in proefdieren. Ze bekijken hoeveel stof die dieren dagelijks binnen kunnen krijgen zonder dat het effect heeft op hun gezondheid. Vervolgens delen ze die dosis nog een keer door honderd om de norm voor mensen te bepalen. Rietjens: “We bouwen voor de zekerheid een extra marge in.”

Dus mocht je een keer meer fipronil binnen krijgen, loop je niet direct een risico. “Onder de bepaalde dosis weten we 99,9 procent zeker dat het veilig is, maar als je daar iets boven komt, dan blijft de kans dat er niks gebeurt nog steeds wel 97 of 95 procent”, vertelt Rietjens. “We hebben waarschijnlijk al besmette eieren gegeten en niks gemerkt.”

In 2006 bleek fipronil niet zo dodelijk. Zeven mensen in Sri-Lanka probeerden zelfmoord te plegen door een flesje pure fipronil achterover te slaan. Allemaal overleefden ze de poging en waren ze binnen vijf dagen weer ontslagen uit het ziekenhuis.

Het is dus niet correct dat de NVWA de fipronil een ‘gevaar voor de volksgezondheid’ noemde. Maar Rietjens snapt wel waarom de NVWA alle eieren uit de schappen heeft gehaald. “Volgens de wet mag deze stof niet in ons voedsel zitten. Als dat wel zo blijkt te zijn mogen de producten niet worden verkocht, dus ze hebben gewoon de wet gevolgd. Maar ze hebben wel een hoop eieren uit de markt gehaald die geen effect zouden hebben.”