Hoe Fries Hollands wordt

Taalverandering door tweetaligheid wordt vaak gezien als een tweetrapsraket. In de eerste fase doen moedertaalsprekers een beetje kennis op van een tweede taal. Die tweede taal spreken ze niet goed, maar ze lenen er wel eens uit. Zo oefent hun tweede taal invloed uit op hun moedertaal, maar die invloed is niet erg groot. Het blijft vaak bij het lenen van wat woorden. In die fase bevindt zich het Nederlands in relatie tot het Engels. In de tweede fase is de invloed van de tweede taal veel sterker. Maar die zullen we in het Nederlands alleen bereiken als we ooit allemaal óók dagelijks Engels spreken.

In Friesland bestaat Hollands-Friese tweetaligheid al sinds de zestiende eeuw. Zo werd in de zeventiende eeuw de Hollandse uitdrukking ‘van zijn leven niet’ (nooit) geleend als fan syn leven net. Het Friese woord voor ‘leven’ is libben, dus kunnen we duidelijk zien dat de uitdrukking ontleend is aan het Hollands.

Slecht Hollands: Bokwerders

In de eerste fase van taalcontact heeft de moedertaal invloed op de tweede taal, nauwelijks andersom. Immers: een Nederlander die gebrekkig Engels spreekt (steenkolenengels), wordt steevast herkend aan zijn Nederlandse accent of Nederlandse zinsconstructies.

Ditzelfde gebeurde vroeger bij Friezen die Hollands spraken. De Friese schrijver Rink van der Velde nam dit taalverschijnsel in de jaren ’70 als uitgangspunt voor een serie humoristische columns. Hij presenteerde die columns alsof het stukjes waren uit het blad Bokwerder Belang, het blad van de vereniging voor het dorpsbelang van het denkbeeldige dorpje Bokwerd. Daarin schreef hij een vorm van Hollands, rijkelijk doorspekt met Friese uitdrukkingen en woordvolgordes: het zogenoemde Bokwerders.

Zonder op alle details in te gaan kunnen we stellen dat er een systeem in de scores zit, en wel zodanig dat we ruwweg de twee groepen sprekers kunnen terugvinden: sprekers van ‘goed’ Fries (driehoekjes) en sprekers van Interferentiefries (rondjes). Bij de eerste groep is de slot-n goed te horen in het meervoud en eigenlijk niet of nauwelijks in de samenstelling. De sprekers van Interferentiefries laten de slot-n in beide gevallen horen. Het is niet zo dat er een toevalsverdeling in de scores zit.

Twee groepen sprekers

Daarmee bevestigt deze figuur, althans voor het verschijnsel van de tussenklanken, dat we bij taalverandering door taalcontact twee groepen sprekers kunnen onderscheiden. Wanneer de sprekers van ‘goed’ Fries nog in groten getale aanwezig zijn, wordt er af en toe wat geleend, maar de taal blijft verder redelijk intact. Dit is ook het stadium waar het Nederlands zich in bevindt in relatie tot het Engels. Wanneer echter de sprekers van ‘slecht’ Fries alomtegenwoordig zijn, dan verwordt de taal snel tot een accent: alleen de uitspraak en een klein deel van de woordenschat zijn dan nog authentiek.

Wat in dit onderzoek onder jongeren in Heerenveen en Buitenpost ook opviel, was dat de meerderheid van de jongeren die het Fries van huis uit spreekt, hier de ‘goede’ Friese variant gebruikt. Het is dus zeker niet zo dat alle jongere sprekers in alle opzichten alleen nog maar verfriest Hollands spreken.