Hoe 'fair trade' in ons leven kwam

Even wat fairtradekokosolie of ‘eerlijke’ chocolade bij de supermarkt halen is tegenwoordig doodgewoon. Sterker nog, het aantal fairtradeproducten blijft maar groeien. Inmiddels zijn er zelfs hele Fairtrade Gemeentes. Gelukkig maar, want door boeren in ontwikkelingslanden eerlijke prijzen te geven, kunnen die ook van de florerende wereldeconomie profiteren.

Maar hoe komt het eigenlijk dat eerlijke handel zo in zwang raakte? Waar komt het idee vandaan? Als je daar ook benieuwd naar bent, is dit boek van historicus Peter van Dam een must. Aan de Universiteit van Amsterdam doet hij onderzoek naar de maatschappelijke betrokkenheid van burgers en de organisatorische vormen die dat aan kan nemen.

Herkomst onbekend

Het is overigens niet zo dat Van Dam met een kant en klaar antwoord komt op de vraag wie er nou verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van het idee van fair trade. Die vraag uitspitten bleek namelijk al snel onbegonnen werk. Want tja, waar begint een geschiedenis van eerlijke handel? Bij het denken van Aristoteles over rechtvaardige prijzen? Bij de oproep van Engelse activisten tegen de slavernij om suiker van slavenplantages te boycotten? Of toch bij het label voor eerlijke kleding van de National Consumers League in de VS aan het begin van de twintigste eeuw?

Dat Van Dam geen ‘big bang’ kan aanwijzen voor de opkomst van eerlijke handel is echter helemaal niet storend. Door in te zoemen op de vele verschillende activisten en bewegingen die fair trade op de agenda wisten te zetten, laat Wereldverbeteraars juist mooi zien dat er achter een schijnbaar onschuldig label als fair trade nogal verschillende, en soms ook botsende, opvattingen schuilgaan.

Roerig

Neem de houdingen ten aanzien van rietsuiker in de jaren zestig. Geproduceerd op het zuidelijk halfrond, werd rietsuiker al snel een fairtradeproduct. Sommige plaatselijke actiegroepen probeerden vooral zoveel mogelijk ervan te verkopen, om zo meer inkomsten voor boeren in ontwikkelingslanden te genereren. Daar sloot de Stichting SOS, het huidige Fairtrade Original, bij aan met de verkoop van onder meer houtsnijwerk, koffie en thee.

Heden

Tegenwoordig is de situatie weer anders. Onder invloed van het neo-liberalisme, zijn fairtradeproducten steeds vaker onderdeel geworden van de ‘gewone’ economie. Naast de grotere opname van fairtradeproducten in het aanbod van supermarkten, zijn er ook steeds meer bedrijven die zich specialiseren in een bepaalde fairtradeniche, zoals eerlijke kleding of slavernijvrije chocolade. Ook het idee dat bedrijven maatschappelijk verantwoord moeten opereren, speelt daarin een rol volgens Van Dam.

Of deze incorporatie van fairtradeproducten in gewone, commerciële handelsstructuren een eindstation is, is natuurlijk de vraag. Als Wereldverbeteraars ons iets leert, is het immers wel dat de tijdsgeest flink beïnvloedt hoe we tegen eerlijke handel aankijken.

Persoonlijk

Al met al slaat Wereldverbeteraars je met nogal wat details en feitjes om de oren. Toch blijft het boek prima leesbaar. Dat heeft alles te maken met de vele korte stukjes in het boek, waarin Van Dam uit de doeken doet hoe hij zijn onderzoek beleefde. Zo vertelt hij op komische wijze hoe sommige van zijn aanvankelijke aannames totaal niet bleken te kloppen, deelt hij zijn twijfels over de authenticiteit van bepaalde historische bronnen en vertelt over zijn emoties bij bepaalde interviews.

Die vlotte, persoonlijke inkijkjes zijn meer dan een leuke onderbreking van de hoofdtekst. Je krijgt het gevoel rechtstreeks over de schouder van Van Dam mee te kijken bij zijn onderzoek. Soms waan je je zelfs zelf even in een historisch archief of op de thee bij een van de inmiddels grijze, voormalige hoofdrolspelers van de fairtradebeweging in Nederland.