Hoe eerder je inzoomt, hoe groter je woordenschat

Junge ontdekte dat hoe eerder een baby daar mee begint, hoe groter zijn woordenschat een jaar later zal zijn. “Dat deze verschillen in taalverwerking al na zes maanden zichtbaar zijn, verklaart waarom de woordenschat van peuters al enorm kan verschillen. Het meest bespraakte kind gebruikt op tweejarige leeftijd al 676 woorden, het meest stille 28.”

Ze analyseerde samen met collega’s van onder andere het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek achttien recente studies naar de vroege taalverwerking van baby’s. De resultaten staan in het juli-augustusnummer van Child Development. Junge legt uit wat het babybrein tijdens het eerste levensjaar precies met taalsignalen doet, hoe je dat kan meten en wat deze resultaten betekenen voor kinderen, ouders en taaltherapeuten.

Klanken, woorden en zinnen

“Vlak na de geboorte kan een baby alle klanken van elkaar onderscheiden”, legt Junge uit, “Maar dat wordt al snel minder. Het brein wordt ongevoelig voor klankcontrasten die niet relevant zijn voor de moedertaal.” Een Japanse baby van zes maanden hoort het contrast tussen de r en de l nog wel, maar – net zoals een Japanse volwassene – zes maanden later niet meer. Een Nederlands kind verliest andere klankcontrasten, zoals die tussen de e-klank in cattle (Engels voor vee) en kettle (Engels voor ketel).

Tegelijkertijd leren alle baby’s om klankcontrasten die wél relevant zijn voor hun moedertaal te onthouden. Het Nederlands kent bijvoorbeeld het verschil tussen de o van bom en de oo van boom. Vervolgens leren ze zulke relevante klanken ‘generaliseren’: dat de oo van boom nog steeds dezelfde klank is, ook al spreekt iedereen hem verschillend uit.

Als ze dat onder de knie hebben, kunnen baby’s een woordenschat gaan opbouwen. Junge: “Hiervoor moeten ze het begin en einde van woorden in een continu spraaksignaal leren herkennen. Dat is een hele opgave. Als volwassen luisteraar líjkt het wel alsof we woorden duidelijk en los van elkaar uitspreken, maar eigenlijk zijn ze aan elkaar geplakt. Als je zegt: waar is je flesje nou? gaat het spraaksignaal aan één stuk door. Er zitten van nature geen pauzes in deze zin.”

“Tenslotte leren baby’s meer over prosodie, bijvoorbeeld zinsintonatie”, zegt Junge. “Dat helpt om eenheden van zinnen te herkennen.” Onze toon is altijd hoog als we een zin beginnen, gaat omlaag naarmate de zin verder verloopt, en is het laagst op het eind. Zo weet de luisteraar dat een zin afgelopen is. “Als hun moeder zegt: ik ben gisteren naar de bakker geweest, dan wordt de intonatie steeds lager. Maar hoort het kind opeens een afwijkende intonatie, die bijvoorbeeld omlaag gaat tot het woord gisteren en daarna weer omhoog schiet, dan weten ze niet goed waar de zin eindigt. Baby’s ontwikkelen een duidelijke voorkeur voor zinnen met de juiste intonatie.”

Hoe meet je taalverwerking bij baby’s?

Junge heeft achttien studies bekeken die deze vroege vormen van taalverwerking bij zes-tot-twaalf-maanden-oude baby’s in kaart brengen. Dat is niet makkelijk: een baby kan je natuurlijk niet vertellen of hij klankcontrasten, woorden of zinsintonatie herkent. “Daarom maten al deze studies herkenning indirect. Sommige onderzoekers deden dat met een EEG – een kapje dat hersengolven meet. Aan die hersengolven kan je zien of de baby een woord wel of niet herkent, of een nieuwe klank als anders beschouwt dan de voorgaande klank.”

Deze ontdekking bewijst Junges vermoeden: dat therapieën voor kinderen met een taalachterstand te laat starten. “Sommige kinderen lopen nou eenmaal een risico hierop, omdat ze te vroeg zijn geboren, een broertje hebben met autisme of uit een familie komen met taalstoornissen. Ouders die vanaf het eerste moment al weten dat de woordenschat van hun kind achterblijft, krijgen van de therapeut te horen: ‘Oh, niets aan de hand. Als uw kind op tweejarige leeftijd nog steeds niets zegt, kom dan maar terug’.”

“Dat is te laat, weten we nu. De meeste kinderen gaan gelukkig toch praten, met hen komt het goed. Maar bij anderen is er al een taalachterstand ontstaan, die zich alleen maar ophoopt. Waarom zou je wachten met ingrijpen als de wetenschap juist zegt dat ouders niet vroeg genoeg kunnen beginnen? Het kan geen kwaad toch, om veel met je kind te kletsen, of om het vaak voor te lezen?”