Hoe citroen en sinaasappels scheurbuik genezen

Een paar eeuwen geleden wist iedereen die op het punt stond een lange zeereis te maken, dat de kans groot was om te overlijden aan een vreselijke aandoening: scheurbuik. Al in de oudheid werden de symptomen van scheurbuik door Hippocrates en de Egyptenaren beschreven.

Tijdens verre ontdekkingsreizen was scheurbuik een van de voornaamste doodsoorzaken aan boord van de zeilschepen. Zo verloor de Portugese ontdekkingsreiziger Vasco da Gama in 1497 tijdens de eerste Europese expeditie naar India over zee 116 van zijn 170 bemanningsleden, voornamelijk aan scheurbuik. En Ferdinand Magellaan, die de eerste zeilreis rond de wereld leidde, verloor 208 van zijn 230 bemanningsleden.

Ontstaan van scheurbuik

Scheurbuik ontstaat als gevolg van een tekort aan vitamine C. Dat weten we nu wel, maar in die tijd waren de vitamines nog lang niet ontdekt, laat staan dat duidelijk was wat precies de oorzaak van scheurbuik was (vitamine C werd pas in 1931 ontdekt). Doordat de bemanning maandenlang eenzijdig en houdbaar voedsel at, ontstond een ernstig vitamine C tekort. Vitamine C is namelijk een vitamine die we uit ons voedsel moeten halen, omdat we het niet zelf kunnen maken.

Omdat ik de laatste tijd veel lesgeef aan middelbare scholieren van het Pre-University College in Leiden, probeer ik hen aan de hand van voorbeelden uit te leggen wat epidemiologie is. (Epidemiologie is de wetenschap die zich bezighoudt met alle aspecten van ziekte) Het voorbeeld van de bemanningsleden die aan scheurbuik leden is dan erg handig om te gebruiken omdat medici in die tijd graag wilden ontdekken waarom zoveel mensen op reis scheurbuik kregen. Maar hoe pakten de dokters uit die tijd dat nu precies aan?

Fast forward naar 1747. In de 18e eeuw was scheurbuik een groot probleem voor de Britse vloot, de Royal Navy. Scheurbuik belemmerde de oorlogvoering en het veroveren van verre koloniën en het was dan ook van het grootste belang om een genezing hiervoor te vinden. Scheurbuik werd toegeschreven aan een verscheidenheid van oorzaken, en allerlei mengseltjes werden geprobeerd om het te genezen.

Experiment

Door een experiment met maar twaalf mensen te doen toonde Lind dus aan dat de ene behandeling effectiever was dan de andere. En dit is dan ook precies wat we bij medisch onderzoek doen: als je wilt weten of de ene behandeling beter is dan de andere, geef dan elke groep een andere behandeling, en vergelijk de groepen met elkaar. Het is wel van het grootste belang dat de groepen zoveel mogelijk op elkaar lijken, ze mogen alleen verschillen in datgene waarin je geïnteresseerd bent. Zo kregen alle twaalf bemanningsleden hetzelfde dieet; het enige verschil was dat ieder paar een extra andere behandeling kreeg, variërend van zeewater tot azijn. In feite voerde Lind in 1794 het eerste zogeheten “gerandomiseerde experiment” uit. In een latere blog meer hierover!