Hoe betalen we in de toekomst?

De muziek van straatmuzikant Deniz Kavafoglu verwelkomt de langzaam binnendruppelende bezoekers van de NEMO Kennislink Live-avond. Het geluid van zijn handpan klinkt door de hal van NEMO Science Museum en trekt zelfs buiten mensen aan. Een klein bedrag doneren kan, zowel contant als via pin – passend bij het thema van de avond.

Opvallend is dat bijna iedereen dit toch met cash geld doet. Al helemaal als later blijkt dat maar de helft van de zaal munt- en briefgeld op zak heeft en sommigen zelfs niet eens meer een fysieke portemonnee hebben. Wordt contant geld steeds zeldzamer?

Volgens de eerste spreker van de avond, economisch historicus Oscar Gelderblom, deden we zo’n zestig jaar geleden nog alles contant. Toen kreeg je aan het eind van de maand nog een loonzakje mee naar huis, terwijl nu alles heel handig binnenkomt op je bankrekening.

“Honderd jaar geleden had bijna iedereen bijna niks”, stelt Gelderblom. Al het geld dat je toen had, bewaarde je zelf. Met de groei van de economie werden we steeds rijker en hadden we niet meer al ons geld nodig voor primaire behoeften.

Opkomst van de banken

Banken speelden hier handig op in en gingen ons spaarrekeningen aanbieden. Gelderblom vertelt: “Betalen, sparen, lenen, verzekeren: die vier dingen hebben mensen altijd moeten doen. Ook in de tijd voor banken.” Kocht je in de jaren 60 nog een brood op de pof bij de bakker, nu sluit je een lening af bij de bank tegen een behoorlijk rentebedrag.

Hoe beter het ging met de economie, hoe meer geld wij naar deze banken gingen brengen en hoe groter de banken werden. Naast spaarrekeningen boden ze ons nu ook leningen en hypotheken met rente aan, waardoor zij ook daadwerkelijk geld aan ons konden gaan verdienen.

Alternatief geld?

Maar niet alleen contant geld staat onder druk. Ook voor digitaal geld is met de opkomst van cryptovaluta wellicht een goed alternatief ontstaan. Zo’n tien jaar geleden werd het eerste cryptogeld ontworpen: de bitcoin. Achterliggend idee was om de centrale partij, de bank, te omzeilen en alles te regelen via een onafhankelijk netwerk. Zo zouden banken minder macht en controle krijgen over ons geld.

Iedereen in de zaal hoorde al ooit van dit alternatieve geld en een klein aantal is zelfs de trotse bezitter van cryptovaluta, waaronder onze tweede spreker van de avond, Anna Berlee. Berlee is universitair docent privaatrecht aan de Universiteit Utrecht en doet onderzoek naar cryptovaluta en de techniek hierachter.

Op dit moment kunnen we de cryptovaluta nog niet echt geld noemen legt Anna Berlee uit. “Nu is het gewoon speculeren, het is niet een betalingsmiddel, maar meer een soort beleggingsinstrument” zegt ze. Geld kun je op verschillende manieren opdelen: chartaal geld in je portemonnee en giraal geld op je bankrekening. Cryptogeld valt onder geen van deze categorieën, dus kunnen we het juridisch gezien geen geld noemen.

Geld is communicatie

Rob van Hilten, oprichter en directeur van Qoin, bedacht al ruim zestig verschillende geld- en betaalsystemen anders dan de euro in Europa. Volgens hem maakt het niet uit dat je de bitcoin officieel geen geld kan noemen. “Geld gaat over communicatie. Daarvoor kun je verschillende media gebruiken: het geheel van bellen, e-mailen en twitteren zorgt dat ik communiceer. Het idee dat je voor communicatie van geld alleen de euro gebruikt, is heel specifiek”, aldus Van Hilten.

Volgens hem zijn er voor goede communicatie dus meer betaalsystemen nodig dan alleen de officiële euro. Dit draait allemaal om veerkracht. Als een systeem plat gaat, kan een ander systeem het overnemen. Daarnaast geeft het je de mogelijkheid om het systeem te gebruiken dat jij fijn vindt. Als je goed om je heen kijkt, bestaan er altijd al meer systemen dan alleen de euro: oppassen, iets doen voor je buren, kinderen ergens mee helpen. Allemaal diensten waar je uiteindelijk ook iets anders voor terug krijgt en die dus een aanvulling zijn op ons reguliere geldsysteem.

Controle

Na de verhalen van de sprekers is er ruimte voor discussie, waarin de miniquiz die aan het begin van de avond werd gehouden weer ter sprake komt. Het grootste discussiepunt begint met de laatste stelling van deze miniquiz: ‘We hebben minder controle over onze portemonnee dan vroeger.’ Wat is precies ‘controle’? Is controle weten hoeveel geld je hebt? Alles zelf bijhouden? Of alleen maar er bewust mee bezig zijn?

Opvallend is dat het publiek erg wantrouwend is richting grote tech-bedrijven en fintech. Volgens een ruime meerderheid van de zaal krijgen we minder controle over onze portemonnee door apps zoals Tikkie en de onlangs aangenomen _PSD2_-wet. Vooral het feit dat je geen zeggenschap hebt over wat een bank precies met geld doet, daar niet echt transparant in is én het gebrek aan keuzemogelijkheden, maakt het gevoel weinig controle te hebben.

Tegelijkertijd hebben we meer mogelijkheden dan ooit tevoren om controle te nemen. Vanuit het publiek komt de terechte opmerking dat we momenteel een erg goede financiële infrastructuur hebben waarbij je zonder moeite duizenden euro’s kan verplaatsen, producten kopen aan de andere kant van de wereld via PayPal, via crowdfunding een bedrijf op kan zetten, webshops openen, en zo kunnen we nog wel even doorgaan. De mogelijkheden zijn eindeloos, maar de gemiddelde Nederlander heeft te weinig kennis over de nieuwe technologieën om deze goed in te kunnen zetten.