Veruit de meeste porno wordt gemaakt door mannen, voor andere mannen. Meestal zo: in een onromantisch verlichte ruimte komt een man – en zijn flinke erectie – zonder verdere plichtplegingen binnen, om een tamelijk onderdanige vrouw op een aantal manieren te penetreren. Vervolgens vertrekt hij zonder één woord: op naar de volgende scène. Voor mannen is dit voldoende voor een eigen erectie en een stevig gevoel van zin. Maar vrouwen worden er ogenschijnlijk niet warm of koud van. Hoe kan dat?
Het is alweer zestien jaar geleden dat de Nederlandse seksonderzoeker Ellen Laan die vraag probeerde te beantwoorden door een groep vrouwen in haar lab uit de nodigen om porno te kijken. Ondertussen probeerde Laan hun staat van opwinding vast te stellen. Daarvoor had ze hulp van een apparaatje dat de vochtigheid van een vagina meet: een photoplethysmograaf (zie kader), feitelijk een soort tampon met een lampje en een cameraatje erin dat ‘kijkt’ hoe nat je bent van binnen.
Laan had voor haar proefpersonen zowel echte mannenporno als meer vrouwvriendelijke porno uitgezocht. Vrouwenporno onderscheidt zich door een wat betere belichting, wat meer verhaallijn en een gelijkwaardige of zelfs dominante rol voor de vrouw. Het motto ‘gaan met die banaan’ wordt ingeruild voor wat meer broeierigheid en wat minder gepook en gerampetamp.
Nat maar niet geil
Het kan de vagina niet veel schelen, ontdekte Laan tot haar verrassing. Banaanporno of broeierigheid, bij beide soorten liet de vaginacamera zien dat de beelden deden waar ze voor waren gemaakt: opwinding veroorzaken. Vrouwen reageren lichamelijk gezien dus wel degelijk op mannenporno.
Maar de vrouwen zelf vertelden een ander verhaal. Hoewel hun vagina duidelijk vochtig was geworden, liet de mannelijke porno ze tamelijk onberoerd. De vrouwen werden er niet geil van. De vrouwenporno zorgde wel voor een gevoel van opwinding. Klaarblijkelijk gaat er bij het kijken van mannenporno iets mis in de communicatie tussen de vagina en het bewustzijn van de vrouw. Er gaat dus iets mis in het brein. Maar wat?
Onderzoek met mannenporno
Onderzoek van een groep Chinese wetenschappers onder leiding van Xun Zhu schijnt hier misschien licht op. Eigenlijk wilden zij weten of vrouwenhersenen op verschillende momenten van hun menstruatiecyclus – bijvoorbeeld tijdens hun eisprong – heftiger reageren op erotische filmpjes dan normaal. Om dat te testen stopten ze zeventien jonge heterovrouwen in een fMRI en lieten ze daar commerciële porno zien. Om precies te zijn: “Commerciële 18+-films met daarin seksuele interacties tussen een man en een vrouw, waaronder (…) drie scènes met vaginale gemeenschap.” Oftewel: mannenporno.
Volgens seksuoloog Erick Janssen van het wereldberoemde Kinsey Institute is dit een standaardvergissing in het seksonderzoek: meestal kiezen de wetenschappers in kwestie zelf hun filmpjes uit het standaard pornoaanbod – dat eigenlijk is gemaakt voor mannen. En aangezien vrouwen daar alleen fysiek, maar niet mentaal opgewonden van worden, verstoort dat de resultaten.
Dat gebeurde ook in het onderzoek van Zhu en co. Zoals verwacht reageerden de hersenen van jonge vrouwen anders tijdens de vruchtbare periode: gebiedjes in de cortex (het evolutionair gezien nieuwere deel van je brein waar de hogere hersenfuncties als nadenken, plannen en impulscontrole zitten) reageerden minder heftig, terwijl de wat primitievere emotionele centra juist heftiger reageerden. Met andere woorden: als een vruchtbare vrouw met seks wordt geconfronteerd, draait het meer om instinct dan verstand.
Het brein wil niet mee
Maar tegelijkertijd zag het team van Zhu nog iets anders, dat ze maar moeilijk konden plaatsen: op een andere plek in het brein (in de temporaalkwabben) werd het zogenaamde ‘inhibitiecircuit’ geactiveerd. Dit is een netwerk van hersengebiedjes dat, als ze aangaan, zorgt dat je juist géén seksuele opwinding voelt. Dus: terwijl het lichaam en het primitieve deel van het vrouwenbrein ongehinderd door rationaliteit snakte naar seks, worden ze overstemd door een ander deel van de hersenen, dat zegt: “Nee, nee, nee, ik wil niet.”
Zagen de Chinese wetenschappers hier de reactie van een vrouwenbrein op mannenporno? Zeker weten kunnen we het niet, omdat Zhu en collega’s het onderzoek niet hebben herhaald met vrouwvriendelijke porno. Maar het idee dat het vrouwenbrein een stokje steekt voor de opwinding die haar vagina wel voelt, is niet nieuw.
Afgeleid van je eigen lichaam
Natalie Dove en Michael Wieberman doen onderzoek naar wat zij noemen “cognitieve afleiding en seksuele disfunctie” bij vrouwen. Wat ze eigenlijk bedoelen is dat ze kijken wat de gevolgen zijn als je als vrouw je hoofd er niet bij hebt tijdens de seks. Dat kan allerlei oorzaken hebben: een angststoornis, moeilijkheden op je werk, onzekerheid over je lichaam, noem maar op. Bij mannen leidt dit niet tot veel problemen in bed. De activiteit van hun Jonge Heer loopt precies gelijk met de activiteit in hun brein, waardoor getroebleerde gedachten gewoon terzijde worden gezet, als de opwinding maar hoog genoeg is. Bij vrouwen is dat anders. Als ze met hun gedachten ergens anders zijn tijdens het vrijen, dan schiet een gevoel van opwinding er vaak bij in, en een orgasme helemaal.
Het probleem is niet dat de boel van onderen niet werkt, het is eerder dat ze dat niet voelen, alsof er iets in hun hersenen in de weg zit. Voor dat ‘iets’ is het inhibitiecircuit in de temporaalkwab de beste kandidaat. Patiënten die door een ongeluk of hersenaandoening een deel van hun temporaalkwab missen, krijgen namelijk vaak problemen met seks: ze hebben er totaal geen zin meer in, of worden juist superseksueel.
Een overactieve temporaalkwab kan vrouwen dus afleiden van de opwinding van hun eigen lichaam. Maar wat is het aan mannenporno dat vrouwen zo afleidt? Seks is tenslotte gewoon seks. Waarom zou het uitmaken of je als vrouw naar een ‘erop-en-eraf’-film kijkt of naar een sensueel verhaal met een mooie belichting?
Het ligt aan het negatieve imago van mannenporno
De clou zit hem in de manier waarop mannen en vrouwen naar porno kijken, denkt Erick Janssen. Voor mannen is een aantrekkelijke actrice voldoende om opwinding te verzekeren – of het nu om mannen- of om vrouwenporno gaat, dat maakt hen niet uit. Voor vrouwen is het echter van cruciaal belang dat ze zichzelf kan verplaatsen in die actrice, alsof ze zelf meedoet aan de seks waar ze naar kijkt. Culturele normen maken het voor veel vrouwen moeilijk om zich te verplaatsen in porno waar de actrice onderdanig is, het genot van de mannelijke acteur centraal staat en waar bovendien een negatief imago vol misbruik en verkrachting aan kleeft. En dat zorgt ervoor dat het brein – zonder dat de vrouw zich hiervan bewust is – een barrière opwerpt tussen een opgewonden vagina en een opgewonden gevoel.
Vrouwenporno omzeilt dat probleem en wordt daarom steeds populairder. Postorderbedrijven vergroten hun collectie, en bij het kabelbedrijf Ziggo is sinds januari de zender Dusk, met vrouwvriendelijke porno, verkrijgbaar via een digitaal pakket. Het lijkt er dus op dat de dagen dat porno een echt mannending was, geteld zijn.