Naar de content

‘Het wordt tijd dat politici echt het gesprek aangaan over het coronabeleid’

Onderzoeker van DNA-dialoog pleit voor gelijkwaardig gesprek over corona

Hugo de Jonge geeft een presentatie over: maatschappelijke Dialoog over 'speciaal kweken'.
Hugo de Jonge geeft een presentatie over: maatschappelijke Dialoog over 'speciaal kweken'.
Phil Nijhuis / Copyright: VWS

Premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge willen vaker met burgers in gesprek over corona. Maar hoe voer je een goed gesprek? Daar weet Diewertje Houtman alles van. Zij onderzoekt hoe je moeilijke onderwerpen, zoals het aanpassen van DNA, bij het grote publiek bespreekbaar maakt.

30 september 2020

In een van de laatste persconferenties over het coronabeleid lieten premier Mark Rutte en minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge weten meer in gesprek te willen gaan met de burgers – rechtstreeks, dus niet via journalisten. Vervolgens was er begin deze maand een live chatgesprek te volgen op YouTube en Facebook waarbij mensen een uur lang via de chat vragen konden stellen over de coronacrisis. De politici beantwoordden een aantal van die vragen mondeling via een livestream.

“Jammer genoeg was er van een echt gesprek geen sprake”, zegt Diewertje Houtman. Zij is promovendus aan het Erasmus MC op de afdeling Klinische Genetica en onderzoekt hoe je moeilijke onderwerpen bij het grote publiek bespreekbaar kan maken. Op dit moment is ze betrokken bij de DNA-dialoog: een reeks gesprekken met Nederlanders over het aanpassen van DNA bij embryo’s. Volgens haar is het moment rijp om een coronadialoog te starten op verschillende plekken in de samenleving. Daarom schreef ze een opiniestuk voor de Volkskrant waarin ze politici oproept nu echt eens de dialoog aan te gaan.

Rutte en De Jonge kondigden begin deze maand aan meer met burgers in gesprek te willen. Is dat niet een beetje laat – een half jaar na het begin van de crisis?

“Het was misschien wel beter geweest om eerder in gesprek te gaan. Je ziet nu dat het debat echt aan het losbarsten is en dat er polarisatie plaatsvindt. Als je de wetenschappelijke literatuur erop naslaat, gebeurt dat altijd als je te lang wacht met het betrekken van de bevolking. De laatste gedragsmonitor gaf ook aan dat nog maar vijftig procent van het Nederlandse publiek vertrouwen heeft in het huidige coronabeleid. Tegelijkertijd begrijp ik ook dat we in maart te maken hadden met een acute crisis en dat er daarom weinig ruimte was voor dit soort initiatieven.”

De DNA-dialoog is een reeks van bijeenkomsten waarin mensen met elkaar en met onderzoekers in gesprek gaan over het aanpassen van embryo-DNA. De eerste dialoog vond vorig jaar plaats in Rotterdam. De gespreksleiders zijn goed getraind in het doorvragen om erachter te komen wat er echt door mensen heengaat en waar ze belang aan hechten.

Chris van Koeverden

“Voor een dialoog is het nooit te laat. In onze DNA-dialogen hebben we veel ervaring opgedaan met deze vorm van communicatie: het is geen debat, dus je probeert elkaar niet te overtuigen van een bepaalde mening. In plaats daarvan probeer je met een open houding het gesprek aan te gaan en vanuit nieuwsgierigheid naar elkaar te luisteren. Het uitgangspunt is dat je kijkt of je iets van elkaar kunt leren. Daarbij moet je bedenken dat iedereen expert is van zijn eigen beleving: iedereen ervaart dingen verschillend, bekijkt dingen vanuit een ander perspectief. Het coronabeleid heeft iedereen beïnvloed het afgelopen halfjaar, dus ook op dat gebied is iedereen expert te noemen.”

Wat vond je van het chatgesprek waarin Mark Rutte en Hugo de Jonge vragen beantwoordden van het grote publiek? Sloot dat aan bij jullie definitie van een dialoog?

“Toen wij hoorden dat ze in gesprek wilden met de Nederlandse bevolking waren wij heel blij. We dachten: ‘yes, ze gaan eindelijk het gesprek aan’. Maar wat ik jammer vond aan het chatgesprek was dat er geen interactie was. Ze lazen wel vragen op van het publiek, en beantwoordden die. Maar ze waren dus eigenlijk vooral informatie aan het zenden en niet zozeer aan het ophalen. Als je kijkt naar de wetenschapscommunicatie dan is er een model waarbij alleen maar gezonden wordt en dat is het deficit model of public understanding: dat gaat er eigenlijk vanuit dat het publiek sceptisch is omdat er te weinig feitelijke wetenschappelijke kennis is over een bepaald onderwerp. Dit model heeft veel kritiek gekregen, omdat het focust op die feitelijke wetenschappelijke kennis, terwijl juist de context zo belangrijk is voor ontwikkelingen in de samenleving. Het komt een beetje ongelukkig uit dat juist op het moment dat het vertrouwen zo laag is, deze politici niet echt het gesprek aangaan. Als ze dat wel zouden doen, zou dat voor meer wederzijds begrip kunnen zorgen.”

In jouw opiniestuk in de Volkskrant schrijf je dat politici te veel hameren op gedeelde verantwoordelijkheid, maar dat dat eigenlijk niet werkt. Kun je dat toelichten?

“Vanuit de psychologie weten we dat wanneer je een groep mensen gedeelde verantwoordelijkheid meegeeft, uiteindelijk niemand echt die verantwoordelijkheid neemt. Als je ziet dat anderen niks doen denk je al gauw: waarom zou ik het dan wel doen? Op dit moment zie je dat een deel van de Nederlandse bevolking zich steeds minder aan de regels houdt, dat ze zich ook niet verantwoordelijk lijken te voelen.”

“Je ziet dit fenomeen ook terug in het in de psychologie bekende bystander-effect. Wanneer iemand op straat om hulp schreeuwt, komt niemand in actie. Als je zelf in zo’n situatie terechtkomt werkt het als je naar één iemand wijst en vraagt: kun jij me helpen? Met andere woorden: je moet mensen persoonlijk willen betrekken. Dat is natuurlijk lastig met zeventien miljoen mensen tegelijk, maar als je mensen ten minste de kans geeft om deel te nemen aan een dialoog, dan voelen ze zich betrokken.”

Kun je het complotdenken ook tegengaan door meer met mensen in dialoog te gaan?

“Een dialoog kan helpen om mensen uit hun bubbel te trekken.”

 Kai Dahms via Unsplash

“Toevallig zat ik gisteren naar een documentaire te kijken op Netflix, The Social Dilemma. De kernboodschap is dat wanneer je op social media zit, je heel erg in je eigen bubbel vastzit, omdat je in jouw tijdlijn alleen maar artikelen krijgt aangeboden die aansluiten bij wat je al denkt. Om mensen uit die bubbel te trekken kan een dialoog echt iets bijdragen. Het gaat er dus om dat je samenkomt met mensen die niet allemaal dezelfde waarden hebben of hetzelfde over dingen denken. Je hoeft elkaar niet te overtuigen, maar door echt naar elkaar te luisteren kun je wel beter begrijpen waarom iemand tot een bepaald standpunt is gekomen. Of hoe je eigen mening tot stand is gekomen.”

Maar hoe krijg je mensen uit verschillende bubbels bij elkaar? Hoe doen jullie dat bij de DNA-dialoog?

“Bij de DNA-dialoog hebben we een meting gedaan onder ongeveer twaalfhonderd Nederlanders in samenwerking met een marketing-onderzoeksbureau. Zij werken met acht verschillende mentaliteit-profielen op basis van waarden- en leefstijlonderzoek. Die waarden zijn belangrijk bij een gevoelig onderwerp. Het gaat dus om acht verschillende doelgroepen. Dit marketing-onderzoeksbureau weet ook goed hoe je die verschillende groepen bereikt en welke taal je dan moet spreken.”

“Mensen die niet graag zouden meepraten in onze DNA-dialoog bleken vooral mensen die gericht zijn op consumptie. Dat is een van de redenen geweest dat we naar de negenmaandenbeurs zijn gegaan. Omdat mensen daar over het algemeen komen om spullen te kopen voor hun zwangerschap of hun baby. Dus er zijn allerlei inzichten die je helpen om verschillende mensen te betrekken.”

Zou je deze profielen ook kunnen gebruiken voor een coronadialoog? Wat maakt jullie methode verder zo geschikt om het gesprek over corona aan te gaan?

“Ik denk dat het heel interessant is om deze profielen te gebruiken om verschillende groepen te bereiken waarmee we de dialoog kunnen voeren. Verder hebben we in de DNA-dialoog inmiddels de materialen ontwikkeld waarmee mensen eigenlijk zelfstandig een DNA-dialoog kunnen organiseren. Met de coronadialoog zou het super zijn als we ook op een punt komen dat mensen zelf aan de slag kunnen met een methode.”

“Vorige week hebben we gesproken met Rotterdamse studenten die het helemaal zien zitten om zelf een coronadialoog te gaan organiseren. Dat hebben ze inmiddels voorgesteld aan burgemeester Aboutaleb, die tienduizend euro geeft aan studenten met het beste plan om de coronaregels weer onder de aandacht te brengen. De studenten zijn de laatste tijd vooral negatief in het nieuws geweest en ze kunnen niet wachten totdat ze mee mogen praten. Daar draait dialoog om: niet over mensen praten, maar met mensen praten.”

De coronadialoog onder studenten is een initiatief van de Medische Faculteits Vereniging Rotterdam (MFVR). Hun voorstel maakt kans om 10 duizend euro te winnen, maar ongeacht of ze die prijs winnen, de dialogen gaan er komen. Tijdens de dialogen onder MBO-, HBO- en universitaire studenten zal besproken worden wat corona voor studenten betekent en wat de impact is van corona op hun leven. De output van de dialogen wordt op wetenschappelijke wijze ontsloten en aangeboden aan burgemeester Aboutaleb, zodat hij meer inzicht krijgt in de manier waarop hij met studenten kan samenwerken in het ontwikkelen van coronabeleid en het uitvoeren ervan. De studenten werken samen met het consortium van de DNA-dialoog, zodat ze hun voordeel kunnen doen met de inzichten uit eerdere publieke dialogen.

ReactiesReageer