Het vermoeden van Baudet en meer gedachtenkronkels

Kortingsactie bij een schoenenwinkel: als je één paar schoenen koopt, krijg je 20 procent korting. Koop je twee paar schoenen, dan krijg je 50 procent korting op alleen het tweede paar. Volgens de verkoopster krijg je bij aankoop van twee paar schoenen dus altijd meer korting dan bij één paar.

Met zulke onzin hoef je bij een gecijferd mens niet aan te komen. Want bij de kassa is het goedkoopste paar automatisch het tweede paar. Als er een groot prijsverschil tussen de aankopen zit, krijg je meer korting als je beide paren schoenen apart afrekent. Om precies te zijn: als het ene paar meer dan anderhalf keer zo duur is als het andere.

Vrolijk narekenen

Ionica Smeets is hoogleraar wetenschapscommunicatie in Leiden en is zo’n gecijferde, die het in de rij voor de kassa niet kan laten om dit aan de orde te stellen. ‘Dit alles legde ik vriendelijk uit’, schrijft Smeets in een van haar columns, ‘maar de verkoopster raakte geïrriteerd, en de klanten in de rij wilden liever snel afrekenen. Dus hield ik maar snel mijn mond, terwijl ik in mijn hoofd vrolijk narekende hoeveel korting de klanten voor mij misliepen.’

Het is een in meerdere opzichten veelzeggende anekdote. Als je een normaal mens, zelfs voor diens eigen bestwil, op een denkfout wijst, raakt die niet geïnteresseerd, maar geïrriteerd. En als Smeets dit constateert, raakt ze geamuseerd.

Tien jaar lang schreef ze columns voor de Volkskrant over berekeningen die in het dagelijks leven voorbijkomen, over misleidende statistiek, de valkuilen van allerlei onderzoeksresultaten, over puzzels, en soms gewoon over interessante getallen. 1729 is zo’n interessant getal: het is het kleinste positieve gehele getal dat je op twee manieren als de som van twee derdemachten kunt schrijven (al is één van die derdemachten 1³=1, wat toch een beetje flauw is).

1729 is beroemd geworden door de fameuze wiskundige Srinivasa Ramanujan. Hij vertelde dit weetje vanaf zijn ziekbed aan G.H. Hardy (die zich nooit bij zijn voornaam liet noemen), die het boekstaafde voor de eeuwigheid. Het is een van die anekdotes die in alle populaire wiskunde-columns en -boeken opduiken, deel van een ijzeren repertoire waar ook Smeets onbekommerd uit put. Al geeft ze er wel een persoonlijke kleuring aan: ‘Wat deze anekdote laat zien, is dat je overal schoonheid kunt vinden als je heel erg van iets houdt.’

Favorieten

Natuurlijk zijn in ‘Superlogisch’ ook veel columns gebundeld die gewoon onderhoudend en op een onschuldige manier interessant zijn. Ik gok dat dit Smeets’ favorieten zijn. Elke echte wiskundige heeft een ietwat problematische verhouding tot de rommelige, echte wereld die maar zo’n onvolmaakte afspiegeling is van abstracte structuren.

‘Wiskundigen zijn hierover een tikje teleurgesteld’, schrijft ze dan ook. ‘Zij werken liever in een fictief, perfect universum dan dat ze begrijpen hoe de echte wereld werkt. En daar heb ik wel een mening over: ik vind het onhandig, maar wel heel erg mooi.’