Het verleden ligt boven, de toekomst beneden

Als mensen praten, ondersteunen ze hun spraak vaak met lichaamsgebaren. Die gebaren – meestal met de handen – verschillen nogal per cultuur. Neem de gebaren om tijd uit te drukken. Als wij het hebben over vorige week en volgende week kunnen we naar achter en naar voren wijzen, of naar links en naar rechts. Maar er zijn ook culturen waar de richting van het gebaar heel anders is.

Als sprekers van het Aymara in het Andesgebergte het over de toekomst hebben, wijzen ze juist naar achteren. Inwoners van Pormpuraaw, een Aboriginal-gemeenschap in het Australische Queensland, wijzen bij het benoemen van het verleden altijd naar het oosten. Hun tijdslijn loopt van oost naar west. En in China gebruikt men, naast een horizontale as, ook een verticale as: voor het verleden wijs je naar boven, voor de toekomst naar beneden.

Metaforen

Vaak zien we dat gebaren die verwijzen naar tijd, parallellen vertonen met ruimtelijke metaforen. In het Nederlands kunnen we zeggen: ‘De toekomst ligt ver voor ons’, of ‘Die periode hebben we nu achter ons gelaten’. Op dezelfde manier kunnen we met gebaren de tijd voor en achter ons lichaam plaatsen. Ook kunnen we zeggen: ‘We gaan nu even terug in de tijd’ en daarbij een horizontale tijdslijn voor ons lichaam uitbeelden, van links naar rechts. Hetzelfde geldt voor het Engels.

Verticaal of horizontaal

De studenten kregen te horen dat het een geheugentest was; ze waren dus niet op de hoogte van het werkelijke doel van het onderzoek. Hun uitleg van de woorden werd vastgelegd op video, zodat de onderzoekers na afloop konden analyseren welke gebaren de studenten gebruikten tijdens het praten. In de woordenlijst zaten veel woorden verstopt die naar tijd verwezen, zoals: gisteren, vandaag, dag, nacht, een volgend leven, een vorig leven. Een deel van de Chinese woorden had een ruimtelijke metafoor in zich, zoals ‘beneden leven’ voor ‘volgend leven’.

In de experimenten waarbij de voertaal Chinees was, gebruikten de proefpersonen bij 78 procent van de woorden een handgebaar. Bij de experimenten in het Engels, was dat ruim 85 procent. De onderzoekers gaven achteraf aan of de gebaren ‘verticaal’ of ‘niet-verticaal’ waren. Uit de analyse bleek dat er voor de Chinese woorden een duidelijk positief verband was tussen metaforisch taalgebruik en het gebruik van verticale gebaren. Dat verband was er niet wanneer de studenten aan hetzelfde experiment meededen in het Engels. Overigens werden er nog steeds wel verticale gebaren gebruikt in de Engelse setting.

Experiment in China

Dezelfde onderzoekers namen ook een experiment af onder 109 tweetaligen van de Nanjing Universiteit in China. Ook deze proefpersonen namen twee keer deel aan het experiment: een keer in het Chinees en een keer in het Engels. Zij kregen video-opnames te zien van een persoon die woorden uitsprak voorzien van gebaren. Vervolgens gaven ze op een schaal van 1 tot 7 aan in hoeverre ze het gebaar passend vonden bij het woord.