Het raadsel van Nehalennia ontrafeld

Om dit te bepalen moet men in de naam woordelementen vinden die te verbinden zijn met Germaans of met Keltisch taalmateriaal. Dit kunnen zelfstandige naamwoorden zijn of grammaticale achtervoegsels. Zo stelt de godinnennaam Hludana die men in Romeinse votiefinscripties uit het Rijnland vindt, ons in staat om de etymologische link met het Oudgermaanse woord *hluda– ‘roem’ te maken (vergelijk Nederlands luid). Ook hebben we voor deze naam een Oudnoorse godinnennaam uit de Edda (verzameling liederen uit het middeleeuwse IJsland), te weten Hlóðynn, die we ermee in verband kunnen brengen.

Bij de naam Nehalennia zijn we daarentegen in onzekerder vaarwater en de meeste voorstellen die voor dergelijke connecties gemaakt zijn, zijn ingewikkeld en slecht gefundeerd. Zoals het voorstel van Gutenbrunner (1936) die een verwantschap zag met Oudgermaans *nehwa wat ‘dichtbij’ betekent en in ons ‘na’ en ‘naderen’ zit. Maar het hele woord kunnen we hiermee niet verklaren.

Een ander etymologisch voorstel, van na de oorlog, kwam van de Vlaamse naamkundige Maurits Gysseling, de auteur van het monumentale plaatsnaamkundige woordenboek uit 1960. Hij stelde voor dat we in het geval van Nehalennia met een prehistorische naambasis te maken hebben die noch Germaans, noch Keltisch is. Volgens hem ging deze echter terug op het Indo-Europees, de taalkundige voorouder van beiden. De basis van de naam zou dan de Indo-Europese wortel *neiH- zijn wat ‘voeren, leiden’ betekent. Maar net als bij het voorstel van Gutenbrunner is het moeilijk om vanuit deze wortel tot de vorm Nehalennia te komen.

Laat-Keltische reconstructie

Een recentere en plausibelere theorie komt van Bernardo de Stempel uit 2004. Zij stelt dat Nehalennia sterk met de zee verbonden is en dat het dus mogelijk is dat haar naam dit gegeven weerspiegelt. Daar komt bij dat de naam Nehalennia altijd voorkomt als toevoeging bij een voorgaand dea, het Latijnse woord voor godin. Het is dus aannemelijk dat Nehalennia als een extra uitleg bij dea fungeert en vertelt over het soort godin waar we hiermee van doen hebben. Dit vermoeden wordt gesterkt door een aantal inscripties waar de naam in het meervoud voorkomt, namelijk deae nehalenniae.

Bernardo de Stempel vindt vooral sporen in het Welsh, met woorden als halein ‘zout’ en heli ‘zee’. Deze woorden staan een Laat-Keltische reconstructie *halen– toe met de betekenis ‘zee’ wat dan samen met een voorvoegsel *ne- (wat ‘op’ en ‘bij’ betekent) de basis zou zijn voor de naam Nehalennia. De woordvorming zit dan als volgt in elkaar; als eerste het voorvoegsel *ne- (= op), daarna het middenstuk *-halen- (= zee) en ten slotte het achtervoegsel *-ja dat vrouwelijke afleidingen maakt; alles samen genomen zou de naam dan ‘zij die bij de zee is’ betekenen.