Het populaire beeld van Kalākaua

In 1881 maakte Kalākaua (1836-1891), de laatste koning van Hawaï, als eerste monarch een reis om de wereld. Vanuit de hoofdstad Honolulu vertrok hij in westelijke richting en bezocht hij onder andere het Japanse keizerrijk, China, India, Egypte, België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en – uiteindelijk – de Verenigde Staten, van waaruit hij via Washington, New York en San Francisco terugkeerde naar zijn koninkrijk. William Armstrong, een adviseur van de koning, hield een gedetailleerd verslag van de reis bij dat hij in 1904 publiceerde.

Ongebruikelijk
Op zijn reis probeerde Kalākaua te ontdekken hoe andere koningen en keizers over hun volk regeerden. Dat hij zijn reis ondernam, is zo interessant omdat het zeer verschillende culturen met elkaar in contact bracht. In de negentiende eeuw was het erg ongebruikelijk dat bewoners van niet-Westerse landen de hoofdsteden van Europese landen en Amerika bezochten. Hoe er over het bezoek van Kalākaua werd geschreven, kan ons dus iets vertellen over het beeld dat er in ‘Westerse’ landen van ‘niet-Westerse’ volken bestond. In andere woorden: in het bezoek van een niet-Westers staatshoofd kunnen we een ware cultureclash ontwaren.

Laatste mode
Geïllustreerde nieuwstijdschriften besteedden veel aandacht aan de reis van Kalākaua. In 1875 beschreef het Amerikaanse tijdschrift Frank Leslie’s Illustrated Newspaper al een eerder bezoek van de koning aan Washington en New York. In deze reportages valt op dat het tijdschrift zijn lezers vooral wilde meegeven hoe modern en ‘westers’ Kalākaua eigenlijk was. Zo schrijft het blad in het eerste artikel over het voorkomen van de koning: ‘Hij heeft het gemakkelijke, beheerste voorkomen van een man van de wereld. Hij draagt een wollen pak, gesneden volgens de laatste mode.’ Midden op de pagina is een staatsportret van Kalākaua afgedrukt, waarop hij er net zo uit ziet als alle andere negentiende-eeuwse vorsten: een zelfverzekerde blik, een koninklijke sjerp dwars over zijn borst en een grote sabel aan zijn riem.

Trotse man
In de reportage over het bezoek van de koning aan New York wordt duidelijk waarom Frank Leslie’s de nadruk legt op zijn moderne voorkomen. Op één illustratie zijn de verschillende onderdelen van het bezoek afgebeeld. Zo bezoekt de koning de opera, rijdt hij op een slee door Central Park en wordt hij ontvangen in een van de duurste hotels van de stad. Linksboven op de illustratie is een afbeelding te zien met de titel ‘het populaire idee’. Hier zien we hoe de inwoners van New York zich Kalākaua volgens Frank Leslie’s voorstellen. In plaats van een modern pak en een hoed, heeft de koning een dierenvel en een grote kroon op. Het grote mes in zijn rechterhand, de speer in zijn linker en de menselijke schedel om zijn nek duiden op de veronderstelde oorlogszucht van de vorst. Ten slotte is zijn gelaat ook veranderd. In plaatst van de trotse man met de zorgvuldig geknipte baard op het staatsportret, heeft Kalākaua plotseling dikke lippen, een dikke neus en twee grote ringen door zijn oren gekregen. Deze racistische afbeelding doet mij, helaas, vooral denken aan onze hedendaagse Zwarte Piet.

Bloeddorstige wilde
Met de illustratie probeert Frank Leslie’s het beeld van Kalākaua bij te stellen. Tegenover het heersende beeld van de bloeddorstige wilde, plaats het tijdschrift ‘de werkelijkheid’. De afbeelding laat daarmee in één keer zien hoe illustraties stereotypische en racistische ideeën kunnen bekrachtigen maar ook kunnen ontkrachten. In een eerder blog schreef ik al over hoe de woorden stereotype en cliché letterlijk afkomstig zijn van technieken die gebruikt werden voor het drukken van illustraties in de negentiende eeuw. Het ‘populaire beeld’ van Kalākaua dat Frank Leslie’s afdrukt, bestaat niet alleen in de hoofden van New Yorkers. Dat wij dit soort beelden vandaag de dag nog steeds herkennen, laat zien dat stereotypes ontstaan door een constante herhaling. In de hoop het ‘populaire beeld’ te ontkrachten, draagt Frank Leslie’s paradoxaal genoeg tegelijkertijd bij aan de herhaling van het cliché en dus aan het voorbestaan van dit beeld.

Surfen
De reportage in Frank Leslie’s over de thuiskomst van Kalākaua laat zien dat koning zelf verantwoordelijk is voor een aantal belangrijke onderdelen van ons huidige ‘populaire beeld’ van Hawaï. Zo zorgt hij voor een heropleving van het Hula dansen en Luna: een traditionele vechtsport. Omdat hij zelf een bespeler is van de ukelele – een Hawaïaanse uitvinding – wordt dit het belangrijkste instrument van het eiland (kijk naar bovenstaande filmpje als je de ukelele nog nooit met Hawaï geassocieerd had). Ten slotte moedigt Kalākaua de inwoners van zijn koninkrijk ook aan om weer te gaan surfen: een eeuwenoude traditie van verschillende volken in de Stille Oceaan. Dit wordt door sommige onderzoekers gezien als het moderne beginpunt van de sport.

Bekijk de originele pagina’s hier.