Het NEMO Kennislink jaaroverzicht

14 februari: Computer zoekt auteur van het Wilhelmus

Het Wilhelmus kreeg dit jaar nogal wat media-aandacht. Dat kwam doordat het AD stukken uit het conceptregeerakkoord lekte. En daarin stond dat Nederlandse kinderen zich op school verplicht moeten verdiepen in het Wilhelmus. Eerder dit jaar publiceerden onderzoekers van het Meertens Instituut, Universiteit Antwerpen en Universiteit Utrecht een boekje over de herkomst van het Wilhelmus. Daarin lieten ze met behulp van moderne computeranalyses zien dat de auteur van het Wilhelmus vermoedelijk heel iemand anders is dan altijd werd gedacht. Maar ook dat ons volkslied heel multicultureel van aard is: geschreven op een Franse melodie, door een Vlaams-Franse vluchteling uit Duitsland. Dit onderzoek laat een nieuwe trend zien in het geesteswetenschappelijk onderzoek. Steeds vaker beschikken onderzoekers over grote hoeveelheden data, die in de afgelopen jaren gedigitaliseerd zijn. Met behulp van de computer kunnen ze patronen ontdekken in deze data. Dat biedt een nieuwe kijk op resultaten die vergaard zijn in eerder onderzoek.

Computer zoekt auteur van het Wilhelmus

—

13 maart: De allochtone achterban van Geert Wilders

In maart ging Nederland naar de stembus. Voorafgaand aan de verkiezingen schreef redacteur Marloes van Amerom over de allochtone achterban van Geert Wilders. In het artikel legt ze met duidelijke voorbeelden uit hoe het komt dat allochtone kiezers op Wilders stemmen. Mijn conclusie na het lezen: iets wat tegenstrijdig klinkt, hoeft dat niet altijd te zijn. Maar daar kom je pas achter als je op onderzoek uitgaat. Een mooi voorbeeld van sociale wetenschap achter het nieuws.

De allochtone achterban van Geert Wilders

—

18 april: Werken en feesten vormt schoone geesten

2017 was het jaar van botanicus en microbioloog Johanna Westerdijk. Honderd jaar na haar benoeming als eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland is er extra aandacht geweest voor de positie van vrouwen in de wetenschap, is het CBS-KNAW naar haar hernoemd en heeft zij een eigen schimmel gekregen. Het ficitieve interview dat Anne schreef, met behulp van biografe Patricia Faasse, was een heel leuke manier om daar aandacht aan te besteden.

Werken en feesten vormt schoone geesten

—

6 juni: Een kopieermachine voor je stem

Halverwege 2017 schreven collega Roel van der Heijden en ik over software waarmee je bestaande stemmen fake woorden in de mond kunt leggen. Experts legden uit hoe deze techniek werkt en dat we voorlopig nog niet bang hoeven zijn dat we spraakopnames niet meer kunnen vertrouwen. Maar wat nu als we iemand ook daadwerkelijk zíen spreken? Dan zullen we sneller overtuigd zijn dat wat we horen echt is. Technieken voor videomanipulatie zijn volop in ontwikkeling. Onlangs verscheen al de eerste video waarin hier misbruik van werd gemaakt. Hier gaan we ongetwijfeld nog meer over horen.

Een kopieermachine voor je stem

—

9 juni: Oudste Homo sapiens ooit gevonden in Marokko

De geschiedenis van de homo sapiens ging afgelopen zomer op de schop. De oudste overblijfselen ooit werden gevonden, in Marokko. De locatie was de grootste verrassing. Theoretisch hadden archeologen al afscheid genomen van het idee dat de oudste Homo sapiens in Ethiopië was ontstaan en zich vervolgens verspreidde over Afrika. Maar hier was dan het bewijs. Het idee van de menselijke oermoeder uit Oost-Afrika is nu definitief naar het rijk der fabelen verwezen. Maar hoe zit het dan wel met onze verre voorvaderen??

Oudste Homo sapiens ooit gevonden in Marokko

—

14 augustus: Hoe gevaarlijk is fipronil?

Help! Er zit fipronil in de eieren deze zomer, en dat is giftig! Nu ja, een héél klein beetje giftig dan. Of eigenlijk zelfs helemaal niet? En kunnen we die eieren nou gewoon eten, of is dat ongezond? Verwarring alom, maar voor dit soort situaties lijkt NEMO Kennislink uitgevonden te zijn. Collega Renée Moezelaar hield het hoofd koel, en ging gewoon eens bij de ter zake kundigen vragen hoe het nu eigenlijk zat.

Hoe gevaarlijk is fipronil?

—

6 september: Hoe seismologen de kracht van een kernbom bepalen

In december van dit jaar deed Noord-Korea een kernproef. Kim Jong-un beweerde dat het ging om een waterstofbom, die een explosie vele malen sterker dan een atoombom teweeg kan brengen. Hoe komen experts er eigenlijk achter wat er precies gebeurd is? Redacteur Marlies ter Voorde geeft een inkijkje in hoe seismologen te werk gaan om na een ontploffing de onderste steen boven te krijgen. Wat mij betreft één van de beste artikelen waarin NEMO Kennislink de wetenschappelijke achtergrond bij het nieuws belicht. Na dit verhaal begrijp je dat de claim van Kim Jong-un dat het om een waterstofbom ging waarschijnlijk bluf is.

Hoe seismologen de kracht van een kernbom bepalen

—

27 september: Rups eet plastic (maar verteert het niet)

Het klonk zo mooi, het nieuws in april dat er een rups was ontdekt die plastic eet. Fantastisch, de natuur lost onze afvalproblemen op. Ook NEMO Kennislink wijdde er, terecht, een nieuwsbericht aan. Maar wanneer Duitse onderzoekers deze herfst tot andere conclusies komen, pakt Renée Moezelaar dat op en laat helder zien wat hun kritiek is en hoe ze die onderbouwen. De rups blijkt onze rommel misschien toch niet op te ruimen. Meerennen met het laatste, ‘leuke’ nieuws kan iedereen, maar even stilstaan en kritisch (terug)kijken is veel belangrijker.

Rups eet wel plastic – maar verteert het niet

—

27 september: Alweer oudere sporen van leven gevonden

Hoe het leven op aarde ontstond is een groot mysterie. De alleroudste sporen van leven kunnen dit misschien oplossen. Het afgelopen jaar werd er in Canada in een 3,95 jaar oude afzetting met grafietkorrels gevonden die volgens betrokken geologen gemaakt is door primitieve levensvormen. Het is daarmee een van de oudste sporen van leven op de planeet. Maar er zijn kapers op de kust. Niet alleen zijn er vergelijkbare sporen van 4,1 miljard jaar oud gevonden in Australië, andere wetenschappers twijfelen of dit überhaupt sporen van leven zijn. Dit verhelderende artikel van Marlies ter Voorde en Esther Thole laat wat mij betreft mooi zien dat wetenschappers het lang niet altijd met elkaar eens zijn. En dat we wellicht nooit precies zullen weten hoe de aarde tot leven kwam.

Alweer oudere sporen van leven gevonden

—

3 oktober: ‘Wij zijn gewoon het resultaat van chemie’

“Ooit waren wij er niet. Er was een tijd dat er op aarde geen enkel leven was. Maar er waren wel allerlei chemische elementen en kleine moleculen aanwezig.” Met dit beeld begint Esther Thole haar fascinerende interview met de Britse chemicus John Sutherland. Hij gaat na welke moleculen als eerste ontstonden en welke reacties leidden tot de eerste primitieve vorm van leven.
Sutherland vertelt beeldrijk over zijn onderzoek en zijn visie is heerlijk ontnuchterend. Wij zijn gewoon het resultaat van chemie, benadrukt hij droog. “Wij zijn zo onder de indruk van onszelf dat we terugkijken naar ons ontstaan en denken dat het wel freaky moet zijn. Voor veel mensen is het echter moeilijk te verteren dat ook wij het resultaat zijn van gewone chemische reacties die gewone moleculen opleveren. We denken maar al te graag dat wij heel bijzonder zijn.” Een mustread voor iedereen die wil weten hoe het leven ontstond.

'Wij zijn gewoon het resultaat van chemie'

—

9 oktober: ‘Beëindig de privileges van homeopathische middelen’

Een van de artikelen van afgelopen jaar die mij goed is bijgebleven is het artikel van onze hoofdredacteur Sanne Deurloo over de privileges van homeopathische geneesmiddelen. Homeopathische middelen zijn al jaren een vreemde eend in de bijt van het Europese systeem voor medicijnregistratie, omdat ze anders dan reguliere medicijnen hun werkzaamheid niet hoeven aan te tonen. Waarom het hoog tijd is om aan deze misleidende uitzonderingspositie een einde te maken, legt Sanne helder uit in dit artikel. Een maatschappelijk zeer relevant onderwerp, goed uitgelegd en wetenschappelijk onderbouwd. Precies waar NEMO Kennislink voor staat.

'Beëindig de privileges van homeopathische middelen'

—

31 oktober: Kan dit kabinet genoeg koolstofdioxide laten verdwijnen?

Eind oktober schreef collega Roel van der Heijden een artikel over de ambitieuze plannen van het nieuwe kabinet om 20 miljoen ton CO₂ onder de grond te stoppen, waarbij hij de haalbaarheid van de plannen kritisch tegen het licht hield. Het artikel illustreert de typisch Nederlandse ambities ten aanzien van duurzaamheid: hoge doelen, maar onrealistische oplossingen.

Kan dit kabinet genoeg koolstofdioxide laten verdwijnen?

—

14 november: Ernstige zwakheden in alarmerend onderzoek naar vliegende insecten

Het was wereldnieuws in oktober: een Nederlands/Duits onderzoek naar ‘vliegende biomassa’ waaruit zou blijken dat driekwart van de insecten al verdwenen is. Maar kritiek was er ook. NEMO Kennislink gaf als eerste medium in Nederland een serieuze onderbouwing en platform aan deze kritiek. Dit leidde tot heftige discussie onder entomologen, en zelfs tot een hoorzitting van de Tweede Kamer over het vermeende ‘insectenarmageddon’. Het laatste woord is hierover nog niet gesproken. In januari komen we met een nieuw artikel, onder meer met de resultaten van vervolgonderzoek waartoe NEMO Kennislink de aanzet gaf.

Ernstige zwakheden in alarmerend onderzoek naar vliegende insecten

—

20 november: Fijnstofreductie door groene daken schromelijk overschat

Het artikel over fijnstofreductie door groene daken dat collega Robert Visscher eind november schreef, geeft mooi weer hoe moeilijk het kan zijn om de effectiviteit van technieken zoals groene daken wetenschappelijk te bewijzen, omdat de kloof tussen theorie en praktijk soms lastig is. Veel van dit soort milieu-oplossingen worden neergezet als erg efficiënt, enorm effectief en ga zo maar door, maar lang niet al dat soort claims zijn echt wetenschappelijk onderbouwd. In dit stuk heeft Robert duidelijk op een rijtje gezet wat voor onderzoek er allemaal is gedaan rondom fijnstof en groene daken en waar dit onderzoek nog tekortschiet.