Het einde van deze expeditie is nog maar het begin van het onderzoek

Het einde van de expeditie is in zicht, de instrumenten die een jaar geleden overboord gezet werden, zijn veilig binnen gehaald. Nog een paar uur jojo-en – apparatuur verticaal op en neer door het water slepen om allerlei eigenschappen van de waterkolom in kaart te brengen – en dan beginnen we aan de terugreis. Het is toch nog zo’n anderhalve dag varen en er is storm op komst, dus de kapitein is onverbiddelijk. Zelf zit ik achter het bureautje in mijn hut te typen. Dat jojo-en heb ik na al die dagen wel gezien. Dan staat ecologe Anna van der Kaaden (NIOZ) in de deuropening. “Edda, kom snel, dit moet je zien!”

Verdwaald vogeltje

Nu is het niet de eerste keer dat iemand me komt roepen, we zijn op onze NICO-expeditie over de Atlantische Oceaan met onderzoeksschip de Pelagia al heel wat interessante dieren tegengekomen: grote groepen grienden, jan-van-genten, een klein verdwaald vogeltje -mogelijk een tapuit, dolfijnen. Maar nu is er iets anders aan de hand. Ze neemt me niet mee richting het dek of de brug om dieren te spotten, maar naar de CTD-kamer, de ruimte aan boord waar de metingen binnenkomen die gemaakt worden door het apparaat dat door het water ‘jojoot’.

Het is een kleine ruimte, vol computers en apparatuur. Via een radio houdt degene die ‘dienst’ heeft contact met de bemanning aan dek en de stuurman op de brug. Van hieruit wordt precies ingesteld op welke dieptes de apparatuur welke metingen moeten doen. Bijvoorbeeld de dieptes waarop de flessen hun watermonsters nemen. Op het computerscherm verschijnen dezelfde grafiekjes die al de hele week binnenkomen: een lijntje voor de temperatuur, voor het zoutgehalte, zuurstof, geleidbaarheid en ga zo maar verder. Ik zie niets vreemds. Maar de wetenschappers zijn lyrisch.

Zeebanket

Fysisch oceanograaf Christian Mohn van Aarhus University glundert. “Kijk! Precies waar we op hoopten.” Hij wijst op een enorme piek in de fluorescentie. Dit is een maat voor hoeveel voedseldeeltjes er in het water zitten. De grote vraag van deze onderzoeksmissie is: hoe kan het dat op de bodem van deze koude donkere diepe zee zoveel koraal groeit?

Missieleider Dick van Oevelen: “Vergelijk het met een banket, bovenin de zee heb je veel algenbloei. De algen worden opgegeten en afgebroken door alles wat er rondzwemt. Bovenin, dicht bij het oppervlak heb je veel lekker eten. Hoe dieper je komt, hoe minder lekkers er overblijft. Hoe kan het dat de koralen van die karige restjes kunnen leven?” Van Oevelen laat op videobeelden die hij vorig jaar maakte zien dat het niet om een beetje koraal gaat. Het koudwaterkoraal hier op de Rockall bank heeft in de loop van honderdduizenden jaren bergen gevormd van honderden meters hoog. Waar halen de diertjes hun voedsel vandaan?

De wetenschappers aan boord hebben een theorie, dat juist door die onderwater-bergen die ze hebben gevormd, de koralen hun eigen omgeving gunstig beïnvloedden. Van der Kaaden vergelijkt het met een bever die de natuur naar zijn hand zet. Zo zouden deze koralen met de door henzelf gevormde riffen de stroming zo beïnvloeden, dat voedsel sneller omlaag valt. “Als je ervan uit gaat dat bovenin de zee overal evenveel voedsel wordt geproduceerd, verwacht je ook een soort homogene deken van voedsel te zien op de bodem. Nu lijkt het er op dat je ophopingen hebt op sommige plekken en dat de koraalbergen door hun vorm daar zelf een rol in spelen.”

Het einde van deze expeditie is dus eigenlijk nog maar het begin van het onderzoek. Een mooi moment om naar binnen te gaan en de regen te ontvluchten, het is koud. Én het is woensdag, dat betekent dat de blauwe hap van kok Iwan weer op het menu staat, en die wil ik geen tweede keer mislopen.