Het DNA van embryo's aanpassen, willen we dat eigenlijk wel?

Wetenschappers hebben de afgelopen jaren een technologie ontwikkeld waarmee het mogelijk is het DNA van menselijke embryo’s aan te passen. CRISPR-Cas heet deze technologie. Wetenschappers kunnen daarmee genen, die bepaalde erfelijke ziektes veroorzaken, uit het DNA van embryo’s verwijderen of vervangen door gezonde genen. De kinderen krijgen zo’n erfelijke ziekte dan niet. Ook bieden deze technieken de mogelijkheid om embryo’s in theorie andere eigenschappen te geven. Kans op extra spiergroei bijvoorbeeld, of een bepaalde kleur ogen.

CRISPR-Cas grijpt daarmee in op de menselijke evolutie, want DNA-aanpassingen in embryo’s komen niet alleen tot uiting in het kind zelf, maar ook in het nageslacht van het kind. Deze technologie heeft dus een grote invloed op ons mens-zijn en op onze samenleving.

(Inter)nationale wetgeving verbiedt het tot vooralsnog om zwangerschappen tot stand te brengen wanneer er aan het DNA van geslachtscellen of embryo’s gesleuteld is. Maar het is niet ondenkbaar dat er in de toekomst landen zullen zijn die het bewerken van embryonaal DNA wel toestaan. Wat gebeurt er als we die techniek toelaten? Welke ethische en sociale vraagstukken brengt dit met zich mee? Gaan we anders kijken naar het krijgen van kinderen en het voorkomen van ziektes?

Vanaf 9 oktober 2019 start de DNA-Dialoog, een reeks landelijke dialogen tussen zoveel mogelijk mensen, waarin de vraag centraal staat hoe we in Nederland om willen gaan met de mogelijkheid het DNA van embryo’s aan te passen. Het project is geïnitieerd door verschillende organisaties, waaronder het Erasmus MC, Rathenau Instituut, NPV, Erfocentrum en NEMO Kennislink.

Daarnaast vindt er onderzoek plaats via vragenlijsten. Het Erasmus MC en onderzoeksbureau Motivaction hebben via een steekproef al 1200 Nederlanders bereid gevonden een vragenlijst in te vullen over dit onderwerp. Ook zal onderzoeker Diewertje Houtman van het Erasmus MC de deelnemers van de DNA-Dialogen voor én na de dialogen verzoeken een zelfde vragenlijsten in te vullen. Houtman: “Ik wil weten wat mensen vinden van het idee dat je in de toekomst het DNA van embryo’s kunt aanpassen. Ook wil ik toetsen of deelnemers na het bijwonen van een DNA-dialoog meer argumenten of overwegingen hebben dan ervoor, en wil ik erachter komen of ze een persoonlijke betekenis konden geven aan dit onderwerp.”

Scenario’s over de toekomst

Rathenau Instituut heeft een belangrijk onderdeel van de DNA-Dialogen ontwikkeld. Op basis van literatuurstudies en gesprekken met experts heeft het instituut een aantal mogelijke toekomstscenario’s ontwikkeld. Die schetsen verschillende beelden van het Nederland van 2039 waarin het wel of niet toegestaan is om het DNA van embryo’s aan te passen: Stimuleert de overheid het aanpassen van embryo-DNA om zieke kinderen te voorkómen? Of heeft de overheid de techniek juist verboden en wijken mensen met een kinderwens uit naar het buitenland? “Die scenario’s worden gebruikt om de discussie tijdens de dialogen op te starten”, vertelt Van Baalen.

Onderzoekers zetten vaker ‘techno-morele toekomstscenario’s’ in om te inventariseren wat mensen vinden van technieken waaraan nog veel onzekerheden kleven, zegt Van Baalen. “Daarmee kun je onderzoeken hoe een nieuwe techniek de normen en waarden in een samenleving kan beïnvloeden. En andersom: hoe normen en waarden de acceptatie van technologieën beïnvloeden.”

Voor zijn werk heeft Van Mil al veel lezingen gegeven over het aanpassen van embryo-DNA. “Het praten over CRISPR-Cas nodigt mensen uit tot futuristisch denken”, is zijn ervaring. “Het idee dat het de hele samenleving beïnvloedt leidt tot de vragen: in wat voor samenleving wil je wonen? Welke kwesties wil je in de samenleving overlaten aan het individu? En welke kwesties wil je verpakken in wetten?”