Heeft luchtverontreiniging invloed op het verloop van COVID-19?

Op zich is dat een logische gedachte, vindt milieu-epidemiologe Lidwien Smit van de Universiteit Utrecht. “Verontreinigde lucht is slecht voor de longen en kan daardoor bij veel aandoeningen een rol spelen.” Zo is er een verband tussen de aanwezigheid van fijnstof en luchtwegklachten, en Covid-19 is bij uitstek een luchtweginfectie.

Tot nu toe is er echter nog geen bewijs dat het aantal slachtoffers van Covid-19 gerelateerd is aan luchtvervuiling. Er zijn wel onderzoekers die claimen dat ze een ‘overduidelijk verband’ tussen het aantal coronaslachtoffers en de hoeveelheid fijnstof in de lucht hebben gevonden, maar experts trekken die conclusie in twijfel.

Italië, Amerika en Nederland

In maart al opperde een team Italiaanse wetenschappers dit verband naar aanleiding van een analyse van coronagevallen in Noord-Italië. Vervolgens haalde in april een studie van onderzoekers uit Harvard de pers. Zij vergeleken de hoeveelheid fijnstofdeeltjes kleiner dan 2,5 micrometer (PM2,5) met het aantal corona-doden in 3080 provincies (county’s) van de Verenigde Staten. Hoe meer fijnstof, hoe groter het overlijdensrisico, concludeerden de onderzoekers hieruit. Een toename van één microgram (dat is een miljoenste van een gram) fijnstof per kubieke meter geeft al vijftien procent meer de kans om aan corona te overlijden.

Een team economen van de Universiteit van Birmingham publiceerde half juli een soortgelijk onderzoek – maar dan uitgevoerd in Nederland, na afloop van de eerste golf. Één microgram extra fijnstof in een kubieke meter lucht leidde hier tot tussen de 13,0 en 21,4 procent extra doden, concludeerden zij. Hun artikel toont luchtverontreinigingskaarten van Nederland, die eenzelfde soort patroon laten zien als de kaart met coronaslachtoffers. Oplopend van noord naar zuid, met een piek in Brabant.

Kritiek

Het artikel over de Verenigde Staten werd gepubliceerd op medRxiv – een website waar medische wetenschappers hun verhalen snel kwijt kunnen, nog voor er een peer-review (dus een kritische beoordeling van vakgenoten) heeft plaatsgevonden. De kritiek die volgde was echter niet mals. Het onderzoek was veel te kort door de bocht en hield nauwelijks rekening met andere factoren die een rol kunnen spelen, oordeelden experts. Zo zit er in grote steden vaak veel fijnstof in de lucht, maar zijn ze ook erg dichtbevolkt, waardoor het coronavirus zich er makkelijk verspreidt.

Bovendien zaten de gebieden in verschillende fasen van de verspreidingsgolf, schreven de Canadese milieu-epidemiologen Paul Villeneuve en Mark Goldberg in een vernietigend stuk in The Conversation. Sommige county’s bevonden zich nog ergens aan het begin van de curve, andere zaten al bijna aan de top. En dat scheelt nogal, bij exponentiële groei.

Toen de onderzoekers hiervoor corrigeerden, daalde het percentage extra coronadoden per microgram fijnstof subiet van vijftien naar acht procent. In het onderzoek over Nederland werd wel vanaf het begin rekening gehouden met zaken als bevolkingsdichtheid, leeftijdsopbouw, sociale context, en het aantal rokers en mensen met obesitas.

Verkeerd opgezet

Toch blijft het zo dat beide onderzoeken niet veel zeggen, vindt Smit. “Om een conclusie als deze te kunnen trekken, moet je geen gebieden met elkaar vergelijken maar individuele patiënten”, vertelt ze desgevraagd. Covid-19 is een ziekte waarbij veel van toeval afhangt, legt Smit uit. “Carnaval in Brabant was een echt superspreading event. Toen het begin van de uitbraak juist in die provincie veel slachtoffers had geëist, stelden andere regio’s al maatregelen in. Daar was men toen de golf hen bereikte dus vanaf het begin al voorzichtiger.”

Voor aandoeningen als hart- en vaatziekten kan dit soort ‘regionale statistiek’ soms nog wel zinvol zijn – omdat die ziekte zich veel gelijkmatiger verdeeld voordoet, legt Smit uit. “Maar bij het coronavirus steek je elkaar aan, heb je kettingreacties in lokale brandhaarden en dan speelt toeval een veel grotere rol.”