Feitenkennis van Hans Rosling is een pleidooi voor helder en kritisch denken en tegelijkertijd een handboek met richtlijnen over hoe dat te doen. Een lekker lezend en verrassend vaak ontroerend boek omdat het ook de wereld achter de feiten toont.
Er zijn nu 2 miljard kinderen van 0 tot 15 jaar oud op de wereld. Hoeveel kinderen zullen er volgens de Verenigde Naties in het jaar 2100 zijn?
- A: 4 miljard
- B: 3 miljard
- C: 2 miljard
Met dit soort vragen begint Feitenkennis, het boek dat Hans Rosling schreef in samenwerking met zijn zoon en schoondochter. Voor de meeste mensen komt het antwoord als een positieve verrassing: het is C: 2 miljard. Misschien had je het goed als je Rosling kent van zijn TEDTalks. Daarin liet de wereldgezondheidsexpert en data-grootmeester al zien dat het beter gaat met de wereld dan we denken, in heldere woorden en met bewegende ‘bubbel-grafieken’ waarmee hij zijn verhalen ondersteunde. De bubbels in die grafieken staan voor landen, waarbij de bevolkingsomvang de grootte van de bubbel bepaalt. In de animatie liet hij zien dat al die bubbels opschuiven richting de positieve kant van de grafiek. Bij Rosling is dan ook meestal het meest positieve antwoord het juiste.
Chimpansee
Rosling hield vergelijkbare lezingen over de hele wereld voor allerlei soorten publiek: van gezondheidswerkers, investeerders, studenten, bevolkingsdeskundigen, wereldleiders, journalisten, actievoerders tot Nobelprijswinnaars toe. Hij begon de laatste jaren altijd met een aantal vragen over veranderingen in bevolkingsgroei, wereldgezondheid, economie. Zijn publiek scoorde vrijwel altijd slechter dan 33 procent, of zoals Rosling het zegt: ‘zoals een chimpansee het zou doen die random een antwoord kiest’. Je bent dus in goed gezelschap als je bovenstaande vraag niet goed had.
Rosling merkte dat mensen, zelfs als ze de juiste gegevens hadden, nog steeds neiging hadden de toestand van de mensheid slechter voor te stellen dan hij is. Eerst frustreerde hem dat, maar toen ging hij zich afvragen hoe dat kwam. In dit boek legt hij uit dat ons ‘overdramatisch wereldbeeld zo moeilijk te veranderen is, omdat het wordt veroorzaakt door de manier waarop onze hersenen werken’.
Hij toont ons in heldere woorden en met geinige tekeningetjes in welke gedachtenvalkuilen we telkens weer vallen en hoe we dat zouden kunnen omzeilen.
S-baan
Daarmee is het boek niet alleen een pleidooi voor helder denken, maar ook een handboek met richtlijnen. Ze staan steeds in een rijtje aan het einde van elk hoofdstuk. Bijvoorbeeld: pas op voor twee uitersten die met elkaar worden vergeleken. Als je bijvoorbeeld de armste en de rijkste mensen van de wereld met elkaar vergelijkt, vergeet je dat het merendeel van de mensen zich daartussen bevindt en dat het eigenlijk interessanter is om te kijken hoe het hen vergaat. En ga er niet vanuit dat een grafiek een rechte lijn is: de meeste trends volgen een S-baan, een glijbaan of een vorm van een bult. Het is echter de tekst in de hoofdstukken zelf, met de verhalen van Rosling, die zorgen dat de boodschap echt blijft hangen.
Rosling pleit ervoor de wereld achter de feiten te zien. Dat is in dit boek niet moeilijk, want hij schrijft ontwapenend over zijn ervaringen en de fouten die hij zelf heeft gemaakt. Met treffende voorbeelden laat hij zien wat armoede met mensen doet en ook wat het betekent als mensen een iets hoger inkomen hebben. Vanaf ‘onze hoogte’ lijken de inkomensverschillen van armere mensen arbitrair (‘ze zijn allemaal heel arm’) maar in de praktijk is er een groot verschil tussen 1 dollar per dag, 4 dollar per dag of 16 dollar per dag.
Dollar Street
Voor het fotoproject , ook in het boek, zijn wereldwijd 264 gezinnen vastgelegd, met hun bezittingen in hun eigen leefomstandigheden. Het laat zien dat er meer overeenkomst in ‘cultuur’ zit tussen inkomensniveaus dan tussen landen of religies.
Families met 29 dollar per maand
Families met 120-125 dollar per maand
Families met 700-900 dollar per maand
Families met meer dan 3500 dollar per maand
Het is belangrijk dat we de feiten beter kennen, want alleen dán kunnen we de wereld verder verbeteren. Rosling zegt namelijk wel dat het beter gaat maar niet dat de wereld daarmee goed is. Er is nog heel veel dat verbeterd moet worden, maar veel van de methoden die we toepassen, werken al. We hoeven geen nieuwe oplossingen te bedenken, we moeten alleen zorgen dat we doorgaan met de goede maatregelen.
Zo is de beste methode om iets aan de groeiende wereldbevolking te doen onderwijs voor meisjes, verbetering van de positie van vrouwen, betere gezondheidszorg en verbetering van de welvaart. Als we daarvoor zorgen dan maakt het niet uit welke religie mensen aanhangen, waar ze wonen of wat hun cultuur is, dan daalt het gemiddeld aantal kinderen per vrouw tot onder de twee.
Het enige jammere aan deze Nederlandse vertaling is dat Nederland niet in het rijtje landen staat waarvoor steeds wordt vergeleken hoe goed ze scoren in kennis over de toestand van de wereld. Er is hier geen groot onderzoek met de vragenlijsten geweest. Maar niet getreurd: je kunt op de prachtige website Gapminder de vragenlijst zelf invullen en daarna verder scrollen langs alle prachtige grafieken.
Stijging van inkomen en levensverwachting in Nederland van 1800 tot 2018, tegen de achtergrond van het niveau van landen in de rest van de wereld, in de vorm van een van de befaamde bubbel-grafieken van Hans Rosling en Gapminder. Van gemiddeld 39,9 jaar in 2018 naar 81,9 jaar in 2018.
GapminderRosling overleed in 2017, vóór zijn boek verscheen onder de oorspronkelijke titel Factfulness – how to really understand the world. Hij hoopte dat hij met dit boek de mensheid eindelijk van zijn dramatische onwetendheid zou kunnen afhelpen. Het verschijnt dan ook in 24 verschillende talen. Het is een boek dat iedereen zou moeten lezen. Want zoals Rosling zegt in het laatste hoofdstuk, genaamd Laatste woorden: ‘een op feiten gebaseerd wereldbeeld is handig, net als GPS dat is, om je weg te vinden in een vreemde stad, maar waarschijnlijk belangrijker: je voelt je er prettiger door, want je snapt dat we de wereld beter kunnen maken’.