Hard werken als sleutel tot rijkdom en status. We kunnen het geloof in de maakbaarheid van succes moeilijk loslaten. Maar het is een illusie, zeggen sociologen.
Het tijdschrift Quote publiceert elk jaar weer de Top 100 van jonge selfmade miljonairs. Op de lijst staan ondernemers van onder de veertig jaar die het gemaakt hebben. Minstens 17 miljoen op de bankrekening. En ‘nul hulp van mama en papa’.
De selfmade man of woman heeft zich op eigen kracht tot een hoge positie in de maatschappij opgewerkt. Dat is althans het populaire idee. We gaan er automatisch vanuit dat als iemand rijk wordt, dit een weerspiegeling is van iemands kernkwaliteiten, van zijn of haar harde werk. Succes schrijven we toe aan de persoon zelf, en die persoon eist daar dikwijls ook zelf de eer voor op.
Sociologen weten allang dat het zo niet werkt. “Voor sociologen is het heel vanzelfsprekend dat slagen in het leven niet alleen gaat over je eigen prestaties, maar over allerlei omgevingsfactoren waar je als kind geen verantwoordelijkheid voor draagt”, zegt hoogleraar sociologie Herman van de Werfhorst. Miljonair worden is niet voor iedereen weggelegd. De kansen op geld en status zijn ongelijk verdeeld.
Hoogopgeleide ouders
Kleine stapjes die kinderen in het begin van hun leven maken, kunnen zich vertalen in grote verschillen in levensloop, volgens Van de Werfhorst, die aan het European University Institute onderzoek doet naar ongelijkheid in onderwijs en de uitkomsten daarvan.
Ouders die je achter de broek aanzitten en motiveren, huiswerkbegeleiding, private examentraining, het zijn kleine zetjes vanuit de omgeving die kansen bieden aan kinderen uit hogere milieus om het ver te schoppen. Kinderen met dezelfde talenten, wiens ouders lager opgeleid zijn, komen op een achterstand die steeds moeilijker is in te halen. Zelf hebben ze daar geen enkele invloed op.
Het leven is een loterij waarin je kunt winnen en verliezen, zo stelt de sociologie. Wie geboren wordt met hoogopgeleide ouders, heeft gewoon geluk. In plaats van over ‘geluk’ en ‘pech’ hebben in het leven, spreekt Van de Werfhorst overigens liever over wel of geen hulpbronnen hebben. In zekere zin is het hetzelfde. Je kunt het geluk hebben dat je met hulpbronnen te maken hebt gekregen. Pech als je ze niet hebt. “‘Maar geluk klinkt zo toevallig, zo passief, terwijl de dingen die ouders en scholen doen om hun kinderen voorsprong te geven, actief gedrag is.”
Het zijn kleine zetjes vanuit de omgeving die kansen bieden aan kinderen uit hogere milieus om het ver te schoppen.
FreepikHard werken
Een mastertitel, functie als CEO, of een onderscheiding in de literatuur krijg je heus niet zomaar cadeau. Hard werken is zeker een competentie die je nodig hebt om het ver te schoppen. “Kijkend naar de mensen die heel succesvol zijn, zien we echt wel dat die heel hard werken”, zegt Van de Werfhorst. “Maar je moet beseffen dat je kijkt naar een selectie. Er zijn heel veel andere mensen die even hard hun best doen en het niet gered hebben. Zij vallen af voor een bepaalde positie. Dat geeft al aan dat hard werken als zodanig geen garantie is voor succes.”
Je zou kunnen opperen dat hard werken dan tenminste een eigen keuze is. Dat het écht je eigen kwaliteit is om elke ochtend om zeven uur uit bed te komen om te werken, studeren of trainen en aan de weg te timmeren. “Zelfs dat verschijnsel, inzet en discipline tonen, ontwikkel je voor een groot deel door de invloed van je sociale omgeving, je school, je ouders. Daarnaast zit er ook een erfelijke component aan zulke eigenschappen.”
Terug naar de selfmade miljonair. Is dat een verzinsel? “Het idee van de selfmade man of woman is een mythe als je gelooft dat succes puur een kwestie van verdienste is.” Tuurlijk, waren de aanstormende nieuwe miljonairs liever lui dan moe, dan waren ze waarschijnlijk nooit in de Quote Top 100 beland. Van de Werfhorst denkt dat hard werken gemiddeld genomen loont en dat inzet belangrijk is om succesvol te worden. Maar het feit dat deze honderd mensen het tot de lijst hebben geschopt, is grotendeels te danken aan de sociale omgeving. Waaronder de hulp van mama en papa.
