Gregor Mendel, de doorzetter

Meneer Mendel, wat staan de planten er prachtig bij vandaag. Zitten die groene vingers in de familie?

“Dank u zeer. Wat een interessante vraag. Mijn moeder was inderdaad de dochter van een tuinier, wie weet komt daar mijn belangstelling voor het kweken van planten vandaan.”

Wat waren uw ouders voor mensen?

“Mijn moeder was een rustige, sympathieke vrouw. Mijn vader daarentegen was somber en zwartgallig. Hij werkte dan ook hard, had weinig spaargeld en veel zorgen. Op onze boerderij was nooit een gebrek aan werk, en als enige zoon werd van mij verlangd dat ik van jongs af aan mijn steentje bijdroeg.”

Dus u was een echte boerenjongen?

“Van oorsprong, ja. Maar ik wist al vroeg dat ik niet hetzelfde boerenleven wilde als mijn vader. Ik haatte het platteland niet, maar ik zag hoe hij gebukt ging onder de schaarse oogsten. Liever wilde ik mijn hersenen gebruiken om te begrijpen hoe de natuur in elkaar zat.”

Maar doorleren als eenvoudige boerenzoon, dat moet niet makkelijk geweest zijn.

“Ik heb erg veel geluk gehad. Het kleine Heinzendorf had namelijk iets wat in veel andere dorpen ontbrak: een school voor de boerenkinderen. Daar leerde ik niet alleen lezen en schrijven, maar werd me ook kennis over de landbouw bijgebracht. Geregeld nam ik zaden mee naar school waarmee we planten kweekten en probeerden de productie van de gewassen te verbeteren. Volgens mijn moeder had ik talent dus schreef ze me in voor de school van Piaristen in Leipnik. Dat lag 25 kilometer verderop. Het jaar daarna ging ik naar het gymnasium in Troppau wat 36 km verderop lag.”

Ik wil niet onbeleefd zijn, maar konden uw ouders dat wel betalen?

“Het was voor hen inderdaad geen makkelijke beslissing. Ze moesten het idee laten varen dat ik de boerderij zou overnemen. En de financiering was een hele opgave aangezien ze nog steeds bezig waren met het afbetalen van een lening voor hun huis. Hierdoor zag ik mij genoodzaakt om geld bij te verdienen als privéleraar en schreef ik me in voor de cursus voor privédocenten in Troppau. Ik slaagde, maar het viel niet mee om een baan als huisleraar te vinden. Ziek en uitgeput van mijn zoektocht naar een baan ging ik naar mijn ouders om te herstellen. Voor alle kinderen is de beste genezing de liefde en zorg van hun moeder, weet u. Uiteindelijk overwon ik mijn ziekte, vond een baan, en ging weer naar school.”

U ontdekte de wetten die verklaren waarom twee ouders met bruine ogen een kind met blauwe ogen kunnen krijgen.

“De overerving van eigenschappen bij kruisingen van planten en dieren was al door mijn voorgangers en tijdgenoten waargenomen. Maar ik bedacht een variant op dit verschijnsel. Ik had namelijk het vermoeden, dat die overerving onderhevig was aan wiskundige, voorspelbare regels die ergens als tastbaar ingrediënt terug te vinden zijn in de geslachtscellen van de ouders.”

Hoe kwam u tot uw beredenering?

“Door mijn kruisingsexperimenten met erwten kwam ik tot een theorie over hoe erfelijke eigenschappen zoals bloemkleur en vorm van de zaden worden doorgegeven. Jarenlang kruisten ik erwtenplanten met elkaar en bekeek ik hoe de nakomelingen eruit zagen. Duidelijke patronen doemden op, totdat ik precies kon voorspellen in welke verhouding de eigenschappen in de volgende generatie zouden voorkomen. Het viel me bijvoorbeeld op dat een eigenschap, zoals het hebben van witte bloemen, soms een generatie overslaat om vervolgens in de generatie erna weer op te duiken. Na het bedrijven van de statistiek kwam ik achter de wetten van overerving.

Kunt u iets meer die wetten vertellen?

“Ik zal het u proberen uit te leggen. Ik concludeerde dat er voor elke eigenschap twee erfelijke elementen aanwezig zijn in een individu. Tijdens de aanmaak van de geslachtcellen worden die twee elementen van elkaar gescheiden. Hierdoor ontvangt een nakomeling van beide ouders één zo’n erfelijkheidselement. Bovendien dacht ik dat één van de twee elementen domineert over de andere, dus van elke eigenschap is een dominant element aanwezig en een alternatief, niet-dominant element.

Neem nu de eigenschap bloemkleur. Voor bloemkleur bestaat een element voor witte en een element voor paarse bloemen. Krijgt een nakomeling van slechts één ouder een element voor paarse bloemen, dan komt deze eigenschap toch al tot uiting. Maar voor het tot uiting komen van witte bloemen heeft de nakomeling twee versies, dus één van beide ouders, nodig van het niet-dominante element. Dit is de eerste regel. Snapt u het nog?"

Jawel, deze erfelijkheidselementen staan nu bekend als genen, en de verschillende varianten als allelen. En wat is dan de tweede regel?

“De tweede wetmatigheid die ik ontdekte was dat elementen voor verschillende eigenschappen los van elkaar overgeërfd worden. De overerving van elementen voor bloemkleur worden bijvoorbeeld niet beïnvloed door de overerving van elementen voor vorm van de zaden. Als u meer wilt weten over deze wetten raad ik u aan mijn publicatie te lezen.”

U leefde in dezelfde tijd als Charles Darwin. Kende u hem?

“Zijn boek On the origin of species ken ik heel goed. In het klooster hadden we een Duitse vertaling van het boek. Maar ik ben het niet eens met Darwins theorie dat de overgeërfde eigenschappen vermengen met elkaar. Uit mijn eigen experimenten blijkt juist heel duidelijk dat eigenschappen niet vermengen maar juist onafhankelijk van elkaar worden doorgegeven. Helaas heb ik de man nooit mogen ontmoeten. Wel heb ik hem een samenvatting van mijn artikel gestuurd, maar ik weet niet of hij dat gelezen heeft. Misschien hield hij niet van de wiskunde waarop mijn werk gebaseerd is? Spijtig, ik denk dat als hij mijn werk had gekend en begrepen dat meneer Darwin zijn theorie over natuurlijke selectie had kunnen onderbouwen.”