‘Goede bucketlist is een kwestie van karakter’

Zomaar een greep uit een paar honderd bucketlists vol wensen voor een steeds langer leven: ‘de stad uit’, ‘tiny house’, ‘het Noorderlicht zien’, ‘muziek maken’. En bijna altijd, in enige vorm: ‘reizen’. En ook verrassend vaak: ‘een taal leren’.

In de Studio van NEMO Science Museum is de tentoonstelling ‘Living Looonger’ te zien, over de wetenschappelijke zoektocht naar de verlenging van het menselijke leven. We worden nu al steeds ouder. Een van de vragen die dit oproept is: wat doen we met al die extra tijd?

Bezoekers kunnen ter plekke een bucketlist maken, een wensenlijst met dingen om te doen voordat je overlijdt. Deze massaal ingevulde lijstjes komen te hangen aan een wand, leesbaar voor de andere bezoekers, en uiteindelijk voor de tentoonstellingsmakers en de redactie van NEMO Kennislink.

De eerste lichting briefjes, geschreven in de eerste helft van dit jaar, zit in uitpuilende papieren zakjes, en die zakjes zitten in een flinke boodschappentas. Wat valt er aan de hand van deze verzameling wensen te zeggen over de relatie tussen het menselijk geluk en het opstellen van dit soort lijstjes?

Met een bucket full of bucketlists bezoek ik de Nijmeegse emeritus-hoogleraar filosofie Hans Thijssen op zijn werkkamer in Nijmegen. Op de zestiende etage van de Erasmustoren kijkt hij uit over de stad en de omringende bossen. Aan de muur naast filosofen ook oosterse inkttekeningen; Thijssen verdiept zich niet alleen in het westerse denken over geluk, maar bijvoorbeeld ook in de boeddhistische wijsheidstraditie.

De vraag naar geluk

Thijssen: “Het eerste wat bij mij opkwam toen ik deze tas vol bucketlists doornam was: als je dat zo graag zou willen doen, waarom doe je dat dan niet gewoon? Wat staat er in de weg, wat houd je tegen? In veel gevallen gaat het om dingen die je ooit nog eens zou kunnen doen, maar evengoed nu meteen. Dan zou ik voor dat laatste gaan.”

Volgens Thijssen is de vraag naar geluk dus uiteindelijk een filosofische: wat versta je er precies onder, en hoe moet je je leven inrichten, wat voor keuzes maak je, zodat je een leven hebt dat je gelukkig kunt noemen?

Het is niet dat Thijssen het nut niet ziet van empirisch onderzoek naar geluk. Hij richtte persoonlijk het Radboud Platform voor Geluk op, waarin hoogleraren van verschillende disciplines samenwerken rond het thema geluk. “Alleen draait het in de filosofie uiteindelijk om de vraag: wat is het goede leven? Als je dat weet te vinden, vind je ook geluk.”

Kruik zonder bodem

Thijssen herkent in de bucketlists van de tentoonstellingsbezoekers drie visies op geluk, waarvan de laatste hem het meest waardevol en duurzaam lijkt, als in: daar kan je een leven lang mee doorgaan en in blijven groeien. Thijssen: “De eerste twee richten zich op de korte termijn en zijn problematisch omdat ze eigenlijk nooit tot vervulling kunnen leiden, en dus tot blijvend geluk.”

De eerste visie betreft het najagen van geluk. Op veel lijstjes staan dingen als: feesten, reizen en bepaalde drugs eens gebruiken. Dit zijn heel verschillende dingen, maar ze hebben wel gemeen dat ze ‘een beleving’ zijn, en dat is ook hoe de moderne psychologie geluk beschrijft, stelt Thijssen. “Er is natuurlijk niets mis met een mooie belevenis. En een reis kan dat zeker zijn. Maar als het puur om genot gaat, is er altijd wel een probleem: wat volgt er op het genot? Nog meer genot? Wanneer heb je ooit genoeg genoten? En helemaal lastig wordt het als het genieten ten koste gaat van je eigen ontwikkeling en die van anderen, bijvoorbeeld bij verslavingen of ontspoord drugsgebruik.”

Iets vergelijkbaars geldt voor de tweede visie; alle bucketlists die volstaan met concrete wensen en verlangens, variërend van ‘een boerderijtje op het platteland’ tot ‘een kind en een hond’. Thijssen: “De vraag die zich ook hier aandient is: wanneer ben je ooit voldaan, en kan je leven pas echt beginnen als je dat kind of dat boerderijtje hebt? Van de boeddhisten kunnen we leren dat je op weg naar geluk juist je verlangens moet doven. Maar ook de Griekse denker Plato vergeleek de poging om je verlangens te vervullen met het vullen van een kruik zonder bodem. Je kunt proberen hem vol te gieten, maar dat zal je nooit lukken.”

Je karakter vormen

De eerste twee bucketlist-visies zijn gericht op wat je van buitenaf krijgt, of zou moeten krijgen. De derde en laatste komt juist voort uit jezelf, uit hoe je in elkaar zit en hoe je je tot anderen verhoudt. In één woord: karakter. 

Thijssen: “Zowel in de Griekse als in de boeddhistische traditie bestaat het idee dat gelukkig zijn onlosmakelijk verbonden is met tot bloei komen, en dat is iets waarvoor je je karakter moet ontwikkelen. Volgens die tradities zijn de meeste mensen daar te weinig mee bezig. Ze richten zich op kortstondige verlangens, impulsen. Maar het goede nieuws is dat je daar wel verandering in kunt brengen. Aan sommige wensen zie je dat mensen dit doen. Iemand die bijvoorbeeld opschrijft: ‘kamperen met de kleinkinderen’ getuigt daar volgens mij van – het is een wens waarin je jezelf ook op een positieve en waardevolle manier verhoudt tot anderen. Dat geldt voor veel wensen waarin de ander belangrijk is, van samen reizen tot dansen of koken. Je kunt ook zeggen: alles wat voortkomt uit reflectie op de vraag wat je echt belangrijk vindt in je leven. En dat staat nooit definitief vast, en met name over jezelf ben je nooit uitgeleerd. Geluk – en het maken van een goede bucketlist – is uiteindelijk een kwestie van karakter.”