Geuren bewaren als cultureel erfgoed

Chemische testen

Geuren kunnen we dus vaak lastig omschrijven én niet bewaren door ze in een vitrine te leggen. Wanneer ze onderdeel van ons cultureel erfgoed worden, is het noodzakelijk om ze correct te identificeren en vervolgens te conserveren en te beschermen. Hier kwam het chemische onderdeel van het onderzoek om de hoek kijken. De onderzoekers voerden verschillende chemische analyses uit van de vluchtige organische verbindingen die verantwoordelijk zijn voor de geur die we waarnemen. Deze stoffen vervliegen heel snel en zijn in lage concentraties al te ruiken. Een geur is altijd een mengsel van heel veel verschillende stoffen en door de lage concentraties is het lastig om precies te bepalen welke stoffen je allemaal ruikt. Maar zeker bij sterke geuren is een aantal stoffen dominant aanwezig en die bepalen onze eerste associatie met een geur.

De wetenschappers stopten een boek uit 1928 twee weken in een plastic zak. Vervolgens brachten ze ook een neutraal stukje vezel in die zak, om zo een monster van de lucht in de zak – en dus de geur – te kunnen nemen. Vervolgens bepaalden ze met extreem gevoelige meettechnieken welke stoffen op het stukje vezel zaten. Dat leverde een lijst van stoffen op die we met uiteenlopende geuren associëren.

De onderzoekers troffen bijvoorbeeld furfural (‘koekjes’), benzaldehyde (‘amandel’), limoneen (‘citrus’) en nonanal (‘brandend hout’) aan. Maar ook stoffen als propaanzuur (‘vuilnis’), heptanal (‘vieze sokken’) en undecaan (‘diesel’). Allemaal geuren waar je niet meteen aan denkt bij een oud boek. Dat geeft een beeld van de chemische samenstelling van de geur die oude boeken verspreiden. De vezels zijn ook gebruikt om geurmonsters van de lucht in de bibliotheek te nemen, te analyseren en ze te vergelijken met geurmonsters van het oude boek.

Daarnaast is een stukje papier uit het oude boek in methanol te weken gelegd om verschillende bestanddelen eruit te halen, waar de wetenschappers een ‘extract’ van het oude papier van maakten. Dit extract is vervolgens besnuffeld en omschreven door de bezoekers van het Birmingham Museum. Die wisten overigens niet dat ze een aan oud boek roken. De bezoekers kregen verschillende ‘anonieme’ dingen te ruiken en moesten de geur omschrijven. Dit om een zo neutraal mogelijke beschrijving van de geur te krijgen.

Het namaken van geuren is nog niet makkelijk, maar de omschrijvingen van de bezoekers in Birmingham kwam deels overeen met de omschrijvingen van de geur in de bibliotheek van St Paul’s. Alle resultaten van de testpersonen verwerkten de wetenschappers in een spinnenwebdiagram. Hierin is te zien met welke woorden de geur van oude boeken het meest werd beschreven en in welke gradaties de verschillende geuromschrijvingen terugkomen.

Geurwiel

Met alle data hebben de wetenschappers vervolgens het geurwiel gecreëerd. Dit soort wielen wordt ook gebruikt bij het maken van parfums en het samenstellen van wijnen. Het onderzoek is bescheiden van opzet en bedoeld als aanzet voor een debat over het behoud van geuren als cultureel erfgoed. Het oude-boeken-geurwiel kan hierin dienen als voorbeeld hoe geuren met een culturele betekenis geïdentificeerd, geanalyseerd en gedocumenteerd kunnen worden.

Het idee van de wetenschappers is dat erfgoedgeuren niet alleen bewaard kunnen worden, maar dat musea ze kunnen inzetten als extra ‘experience’ voor de bezoekers. Ook conservatoren zouden ermee geholpen zijn om te weten hoe hun objecten horen te ruiken, om verval te herkennen. Een ander nut van het geurwiel zou zijn dat ze (bijna) uitgestorven geuren opnieuw kunnen creëren. Dit laatste punt is echter discutabel. Geuren zijn heel complex om na te maken, zeker omdat we van heel veel geuren nog helemaal niet weten wat er precies allemaal in zit. En omdat algemene beschrijvingen de lading meestal niet goed dekken. De geur van bijvoorbeeld ‘koffie’ is niet altijd hetzelfde. Daarnaast beleeft iedereen geuren weer op een andere manier. Het ligt er maar net aan of je goede of slechte herinneringen hebt aan een geur…

Asifa Majid, Taalkundige aan de Radboud Universiteit, onderzoekt hoe zintuiglijke waarnemingen verwoord worden. De Engelse wetenschappers halen ook haar werk aan. Majid: “Ook in de Nederlandse wetenschap groeit de interesse in geur als cultureel erfgoed. Zoals de UCL wetenschappers al aantonen, is alleen chemisch onderzoek hierbij niet genoeg. Het is belangrijk dat we een geur begrijpen en daarbij is taal, en de manier waarop we geuren verwoorden, cruciaal. Zonder vaste woorden voor geuren is dat lastig. Dit ontwikkelde geurwiel met gestandaardiseerd vocabulaire maakt het een stuk makkelijker. Wat betreft de beleving van cultureel erfgoed is het zeer nuttig te onderzoeken hoe we geuren kunnen bewaren. We hebben al beeld en audio voor het nageslacht maar we missen de geurgeschiedenis nog!”