Gen Z en mentale gezondheid: watskeburt?

Herken je dat gevoel dat je even nergens zin in hebt, dat je liever thuis onder de dekens blijft dan naar buiten gaat, of dat onrustige gevoel waardoor je hele lijf gespannen voelt? Veel van ons herkennen deze gevoelens. En dat is niet gek! We maken namelijk allemaal weleens iets mee wat verdrietig, moeilijk of spannend is. En dat je dan daardoor even niet lekker in je vel zit, kan gebeuren. Dat is niet gelijk abnormaal of een probleem! Zeker tijdens de puberteit hebben jongeren meer last van stemmingswisselingen en ervaren ze emoties vaak intenser dan kinderen of volwassenen. Dit geldt trouwens niet alleen voor negatieve emoties, maar ook voor positieve emoties. Hoewel dit soms vervelend kan zijn, hebben de meeste jongeren er op de lange termijn geen last van.

Toch zien we tegelijkertijd ook dat steeds meer jongeren last hebben van negatieve gevoelens. Zo blijkt uit onderzoek tijdens de coronacrisis dat jongeren in het eerste jaar van de pandemie meer gevoelens van spanning en depressie hadden. Maar ook voor de pandemie zagen we dat het aantal jongeren met mentale problemen steeg. De prestatiedruk is de afgelopen twintig jaar meer dan verdubbeld onder jongeren. Maar het zijn niet alleen de gevoelens en klachten die jongeren zelf aangeven die stijgen. Uit cijfers blijkt ook dat het aantal zelfmoordpogingen onder jongeren en jongvolwassenen omhoog is gegaan de afgelopen jaren. Er dus iets aan de hand, maar wat?

Generatie Z

De huidige generatie jongeren heeft te maken met meerdere maatschappelijke problemen zoals de nasleep van de coronacrisis, klimaatverandering, wooncrisis, oorlogen en armoede. Voor de één zijn deze wereldproblemen een ver-van-mijn-bed-show en voor de ander hebben ze invloed op het dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan iemand die opgroeit in armoede en zich zorgen maakt over geld. Vaak zijn het niet alleen zorgen over nu, maar ook over de toekomst. Zo kunnen de maatschappelijke uitdagingen waar jongeren mee te maken hebben invloed hebben op hun toekomstperspectief. Zo blijkt uit onderzoek dat jongeren onzeker zijn over de toekomst en dat dit weer een negatief effect kan hebben op hun welzijn.

Een ander kenmerk van GenZ is dat zij opgroeien in een tijd waarin mobieltjes en sociale media altijd aanwezig zijn. Er wordt daarom ook steeds meer onderzoek gedaan naar de invloed van sociale media op mentale gezondheid. Een grote groep mensen in de samenleving is van mening dat sociale media slecht is voor de mentale gezondheid van jongeren. Zo worden een verminderd zelfbeeld, online pestgedrag, polarisatie, en somberheid vaak genoemd als de nadelige gevolgen van sociale media. Toch is er vanuit de wetenschap nog geen duidelijke conclusie over de invloed van sociale media op de mentale gezondheid van jongeren. Zo zijn er ook studies die laten zien dat bij sommige jongeren sociale media juist positieve effecten kan hebben. Er zijn dus veel verschillen tussen jongeren.

Zelf-diagnoses en TikTok

Wanneer we aan jongeren vragen waar zij behoefte aan hebben dan zeggen zij vaak dat ze meer aandacht willen voor mentale gezondheid. Bijvoorbeeld door middel van vakken op school of door meer laagdrempelige initiatieven die voorlichting geven over mentale gezondheid. Oftewel: zij hebben behoefte om er meer over te praten! Het is goed om te zien dat het stigma rondom mentale gezondheid minder wordt en dat jongeren hun persoonlijke ervaringen durven te delen met anderen.

Laatst las ik ergens de vraag: “Is er zoiets als te veel praten over mentale gezondheid?” Eerst was ik even verbaasd, maar hoe langer ik erover nadacht, hoe interessanter ik de vraag vond. Ik vroeg mezelf af: “moeten we minder praten over mentale gezondheid?” Nee, maar het is wel belangrijk om te kijken hoe we over mentale gezondheid praten. Want dat gaat niet altijd even goed. De Britse psycholoog Lucy Foulkes waarschuwt al langere tijd voor de manier waarop zowel volwassenen als jongeren nu over mentale gezondheid praten. “Hoog-functionerende angst is geen medische diagnose, maar een hashtag” zegt ze. 

Hiermee bedoelt ze dat sommige termen uit de psychologie en psychiatrie, zoals angst en hoog-functionerend, op een verkeerde manier gebruikt worden in ons alledaags taalgebruik. Bijvoorbeeld om gedrag of situaties te omschrijven die niet per se afwijkend of problematisch zijn. Door het toch als probleem of stoornis te zien, kunnen jongeren onbewust verkeerde zelf-diagnoses maken. Een zelf-diagnose houdt in dat iemand (zonder achtergrond in de geneeskunde of psychologie) zelf bepaalt dat zij/hij/hen een bepaalde stoornis of aandoening heeft.

Op sociale media, zoals TikTok, is het steeds meer een trend om lijstjes met symptomen te delen en op basis daarvan te bepalen of jijzelf of iemand anders een psychische stoornis heeft. Hoewel dit vaak goedbedoelde filmpjes zijn om persoonlijke ervaringen te delen en bewustzijn te creëren voor mentale gezondheid, bevatten deze filmpjes soms ook verkeerde informatie. Er is namelijk een groot verschil tussen even niet lekker in je vel zitten en het hebben van een psychische stoornis. Voor het eerste kan een luisterend oor genoeg zijn. Even een moment met iemand (bijvoorbeeld een vriend) bij wie je je verhaal kwijt kan. Voor het tweede kan er sprake zijn van ernstige belemmeringen in je dagelijks leven waardoor je niet meer naar school, je bijbaan, of sport kan. In zulke gevallen is professionele hulp juist nodig.

Zijn GenZjongeren snowflakes?

De wachttijden bij de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) zijn al lange tijd hoog en de wachtlijsten blijven voorlopig nog lang, geven psychologen en psychiaters aan. Sommige mensen zijn van mening dat de huidige generatie jongeren te gevoelig is en ze niet meer weten hoe ze met tegenslagen om moeten te gaan. Ze noemen deze jongeren ook wel “sneeuwvlokjes”, vanwege de grote kwetsbaarheid. Maar is dat wel terecht? Niet helemaal. Jongeren die nu opgroeien hebben met andere problemen te maken dan vorige generaties. Elke generatie heeft natuurlijk zijn uitdagingen. Maar de jongeren die nu opgroeien maken veranderingen mee die snel gaan. Daarnaast is het nog steeds zo dat het met de grootste groep jongeren best goed gaat, zelfs na een moeilijke tijd als de coronapandemie. Soms onderschatten mensen hoe veerkrachtig en weerbaar jongeren juist zijn.

We kunnen jongeren op verschillende manieren helpen. Ik geef hier drie voorbeelden: 1) blijven praten over mentale gezondheid, maar wel op een manier waarop jongeren leren dat niet alles gelijk gefixt hoeft te worden en het hebben van klachten niet per se een diagnose betekent (soms is het oké als je even niet oké bent en daar kom je vaak weer doorheen); 2) voor de jongeren die wel professionele hulp nodig hebben is het belangrijk om hen in makkelijke taal en op een toegankelijke manier te laten weten waar en hoe ze hulp kunnen zoeken; en 3) jongeren hebben positieve ervaringen nodigen die hun welzijn een boost kunnen geven, bijvoorbeeld doordat ze een doel hebben of impact kunnen maken door hun talenten en vaardigheden in te zetten.

Meer weten over jongeren en hoe zij opgroeien? Volg dan het YoungXperts jongerenplatform op instagram: @young_xperts

Denk je weleens aan zelfmoord? Neem dan met iemand contact op via 113.nl of bel 0800-0113