Geheim en toegankelijk stemrecht voor iedereen! Behalve natuurlijk voor mindervaliden.

In 2012 verrichtte ik onderzoek in het epicentrum van de Mexicaanse presidentsverkiezingen: het Federaal Electoraal Instituut (IFE – tegenwoordig INE). Ik kon hierdoor van dichtbij ervaren met welke logistieke precisie deze verkiezingen georganiseerd werden.

Vervreemdend
Ik heb al eerder geblogd over hoe vervreemdend het is om als Nederlander mee te maken dat er zendtijd op de nationale televisie gereserveerd wordt om het stembiljet uit te leggen en over hoe de Mexicaanse overheid alles uit de kast trekt om de uitgaven van politieke partijen te traceren, waarbij onderzoek via Twitter en Facebook niet geschuwd wordt. Deze overregulering is te verklaren aan de hand van de ervaringen van een groot deel van de Mexicaanse bevolking met verkiezingsfraude. Zoals bij veel andere sociale problemen, grijpt de overheid naar wetten om wantrouwen in de maatschappij aan te pakken.

Kartonnen stemhokje
Deze overregulering heeft echt ook zijn voordelen. Eén van de bijzondere dingen die me opviel was dat alle Mexicaanse stembureaus in het hele land (144.217 stembureaus om precies te zijn) op vrij eenvoudige (en goedkope) wijze toegankelijk gemaakt worden voor mindervaliden. Zo beschikt elk stembureau over een kartonnen stemhokje dat op een rolstoel gezet kan worden. Daarnaast krijgt elk stembureau ook een kartonnen mal met braille toegezonden die op eenvoudige wijze over het stembiljet heen geschoven kan worden. “Als we dan toch alle sociale problematiek proberen aan te pakken via electorale wetgeving, kunnen de mindervaliden niet achterblijven”, lijkt er gedacht te zijn.

Beperking
Met het oog op de komende Provinciale Staten verkiezingen woensdag 18 maart aanstaande, vroeg ik me af hoe dat in Nederland geregeld is. Onze Kieswet is daar vrij duidelijk over: ten minste 25% van de stemlokalen in een gemeente moet zo ingericht zijn om het zoveel mogelijk zelfstandig stemmen van mindervaliden te bevorderen. Daarnaast is het toegestaan dat een zelf aangewezen persoon of een lid van het stembureau hulp geeft bij het stemmen waar dat door een lichamelijke beperking wordt verhinderd.

Loep
Om te achterhalen wat dit betekent in de praktijk bel ik de Kiesraad: Nederlands centraal stembureau, adviesorgaan en informatiecentrum op het gebied van kiesrecht en verkiezingen. Wat betreft mensen met een visuele beperking, vertelt een vriendelijke jongen aan de telefoon me dat er geen stemmateriaal in braille beschikbaar is. Blinden en slechtzienden mogen zich echter wel laten vergezellen door iemand die voor ze stemt. Niet bepaald emanciperend… Ik word ook doorverwezen naar de checklist toegankelijke stemlokalen: toegankelijkheid tot ten minste 25% van de stemlokalen betekent voornamelijk het hebben van één stemhokje met een schrijfblad op zithoogte, een uitvergrootte kandidatenlijst en een loep. Een onafhankelijk uitgevoerde steekproef tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 wees uit dat in de praktijk een aanzienlijk deel van de stembureaus niet aan de vereisten van de checklist voldeed.

Drugsoorlog
In Mexico vroeg ik me af hoe het in godsnaam mogelijk is dat een regering – die nota bene verwikkeld is in een zware drugsoorlog – in staat is om mindervaliden in het hele land toegang te bieden tot de verkiezingen. Toegegeven, het budget van het INE bedraagt voor het komend jaar 1.1 biljoen euro (1/5 van het budget voor overheidsinstanties). Maar de bovengenoemde oplossingen zijn van een dergelijke elegantie dat ook het ‘waar een wil is, is een weg’ principe een grote rol lijkt te spelen. Zoals gesteld door de International Foundation for Electoral Systems:
“Een echte democratie vereist dat de armste en meest marginale burgers een betekenisvolle stem hebben in de beslissingen die van invloed zijn op hun leven. Mindervaliden, die zo’n 15 procent van de globale bevolking uitmaken en die vaak tot de armste delen van de samenleving behoren, worden vaak nauwelijks geëmancipeerd om deel te nemen aan de politiek van hun landen.”

Ontwikkeld
In Nederland vraag ik me dan ook af waarom we ons, als ontwikkeld land, niet het doel hebben gesteld om stembureaus voor de volle 100% toegankelijk te maken voor mindervaliden, en waarom mensen met een visuele beperking niet in staat worden gesteld om zelf te stemmen?