Geen complete uitroeiing natuur, wel nu actie nodig

“Je moet het bericht zeker correct de wereld insturen, want hetgeen wat iedereen nu oppikt is ’60 procent van de soorten is verdwenen’, en dat is niet zo”, schrijft Marijke van Kuijk, assistent professor Tropical Forest Ecology en docente aan de UU, in een reactie aan NEMO Kennislink. “Echter blijft het feit staan dat het slecht gaat met populaties, diersoorten en de natuur.”

Wat zegt het percentage afgenomen populatiegroottes wél? Het zegt iets over de hoeveelheid individuen in een populatie, de verdeling over een bepaald gebied, de samenstelling aan soorten in een gebied, en of een soort risico loopt om uit te sterven. Het gaat daarbij om vissen, vogels, zoogdieren, amfibieën en reptielen; oftewel gewervelde dieren.

Planten en ongewervelde dieren, zoals bijvoorbeeld insecten, zijn hierin niet meegenomen. De data voor het rapport zijn afkomstig uit verschillende onderzoeken, databases en regeringsrapporten over de hele wereld tussen 1970 en 2014.

Zuidelijk halfrond

59 internationale experts uit 19 instituten over de hele wereld hebben tellingen gedaan. “Dat kan via nesten, fysieke tellingen in een gebied, bijvoorbeeld aan de hand van sporen, camera traps, et cetera. De verschillende populaties worden toegewezen aan een leefgebied – zoet water, zout water, bos – en de veranderingen worden dan berekend”, laat Nathalie van Koot, persvoorlichter van het WNF, per e-mail weten.

De tellingen laten zien dat er over de jaren heen een verandering in populatiegroottes over de wereld optreedt, en dat die verandering gemiddeld een daling is. Het zuidelijk halfrond doet het het slechtst, met in Zuid-Amerika een daling van 89 procent, het zuiden van Afrika een daling van 56 procent, en in de Indo-Pacific (het gebied tussen India en Nieuw-Zeeland) een daling van 64 procent. Daarnaast doen zoetwatergebieden, bijvoorbeeld meren en rivieren, het het slechtst van alle gebieden, met een daling van 83 procent. Maar wat zeggen die cijfers?

Trends

Het technische supplement van het rapport, waarin informatie te vinden is over onderzoeksmethodes en interpretaties van de resultaten, laat zien hoe het precies zit. Per soortenpopulatie kijken de onderzoekers met welk percentage een soortenpopulatie is af- of toegenomen in de jaren tussen 1970 en 2014. Deze percentages middelen ze per gebied – zowel land als zoetwatergebied. Als laatste nemen ze weer het gemiddelde van alle percentages van die gebieden, zodat er een enkel mondiaal percentage uit komt. Dat is die 60 procent.

In dit supplement is ook te lezen dat van alle gemeten reptiel-, vogel- en zoogdierpopulaties meer dan de helft toeneemt of stabiel blijft. Niet alleen maar slecht nieuws dus, maar om gemiddeld alsnog op een daling van 60 procent te komen, zijn er dus heel veel populaties die afnemen over de jaren. Aan het eind van dit artikel staat een rekenvoorbeeld van hoe dat precies werkt.

Niet alle gewervelde dierenpopulaties doen het slecht; de afname in soortenpopulaties van 60 procent is een gemiddelde trend. “Een populatie die afneemt is geen goed teken”, aldus Van Kuijk. “In het gemiddelde dat WNF berekent zitten echter ook populaties die in grootte zijn toegenomen, dus ook positieve ontwikkelingen. Die worden nu overschaduwd door de afnemende populaties.”

Een trend wil zeggen dat er een bepaalde verandering heeft plaatsgevonden over een bepaalde tijd, in dit geval van 1970 tot 2014. Het percentage betekent dus niet dat 60 procent van alle gewervelde diersoorten op de wereld sinds 1970 is uitgestorven, zoals sommige nieuwssites dat laten lijken.

Het technische supplement geeft aan wat de cijfers nog meer niet betekenen. Het rapport en de cijfers zeggen niks over het uitsterven van soorten, de staat van alle soorten in alle delen van de wereld, en zekere voorspellingen voor de toekomst. Het zegt alleen iets over populatieveranderingen over de tijd, en kan wel gebruikt worden als indicator voor hoe de toekomst er misschien uit kan komen te zien. “Het zegt niks over zeldzame soorten. Daar zou je dan een apart cijfer voor kunnen berekenen”, aldus Van Kuijk.

Business as usual

Het rapport geeft aan dat op het moment nog maar 25 procent van de wereld – oceanen niet meegeteld – níet beïnvloed is door direct menselijk handelen. Dat wil zeggen dat driekwart van de wereld te kampen heeft met natuurverlies, jacht, en stroperij. De verwachting is dat als er nu niks verandert aan die menselijke invloed – het zogeheten _business as usual_-scenario –, in 2050 nog maar 10 procent van de wereld niet direct beïnvloed is door mensen.

“De hoofdoorzaak van het natuurverlies bestaat uit menselijke activiteiten”, aldus Van Koot. “De oprukkende landbouw en overbevissing zijn de grootste bedreigingen. Daarnaast hebben dieren het zwaar door jacht en stroperij, aanleg van infrastructuur, vervuiling en klimaatverandering.”

Maar is het allemaal de schuld van de mens? De mens hoeft niet in alle gevallen de oorzaak te zijn van natuurverlies. Een orkaan of een bosbrand door extreme droogte kunnen er ook voor zorgen dat gebieden niet meer bewoonbaar zijn voor allerlei organismen. Van Kuijk noemt een ander voorbeeld: “Natuurlijke schommelingen in populaties, bijvoorbeeld een predator-prooi-dynamiek of ziektes. Maar in hoeverre kan je die nog onderscheiden van de handelingen van de mens? Ik weet niet of dat ergens op de wereld nog kan.”

“De diversiteit van natuur zorgt voor veerkracht en het kunnen opvangen van bijvoorbeeld ziektes of natuurgeweld”, schrijft Van Koot. “In hoeverre kunnen we dat systeem blijven verzwakken, zonder dat het systeem bezwijkt? Het is tijd dat we ons realiseren dat natuur onmisbaar is voor ons en dat is een belangrijke boodschap uit dit rapport.”