Geef mij maar een varkensnier, dokter

Ieder jaar overlijden ernstig zieke mensen terwijl ze wachten op een donororgaan. Onderzoekers hopen dit orgaantekort uit de wereld te helpen met donordieren. Dat zijn bijvoorbeeld varkens of schapen die genetisch zo aangepast zijn dat er menselijke organen in groeien. Door het dierlijk embryo in te spuiten met de menselijke stamcellen van een nierpatiënt, zou het mogelijk zijn om in korte tijd een gepersonaliseerde nier te ontwikkelen die geschikt is voor transplantatie.

Het klinkt als verre toekomstmuziek, en dat is het op dit moment ook. We weten dat het mogelijk is om functionerende rattenorganen in een muis te laten groeien. Maar het kweken van menselijke organen in bijvoorbeeld varkens is technisch gezien een ander verhaal. Om te weten of dat kan, is nog veel onderzoek nodig. En daar zit onze wetgeving ons in de weg. Onze Embryowet verbiedt het om dieren in Nederland te laten opgroeien die zijn ingespoten met menselijke stamcellen.

Over de Embryowet bestaat veel discussie, aanpassing op korte termijn is niet ondenkbaar, en ontwikkelingen in de biotechnologie gaan razendsnel. Daarom denken we in deze blogreeks na over de vraag: als dit juridisch mag en technisch kan, willen we het dan ook? Hoe voer je een goede dialoog over dit complexe onderwerp, wie krijgen een stem, en wat kun je doen als mensen in deze discussie lijnrecht tegenover elkaar komen te staan?

Mensenorgaan in een muis

Niemand kan in de toekomst kijken, maar we kunnen wel vooraf rekening houden met mogelijke gevolgen. Als deze techniek werkelijkheid wordt, helpen we duizenden mensen aan een donororgaan. Zelfs als het niet lukt om organen te transplanteren naar mensen, kunnen mens-dier-combinaties waardevol zijn. Ze maken het eenvoudiger om ziekteprocessen te bestuderen en medicijnen te testen. Als het lukt om een menselijk orgaantje in een muis te kweken, is dat al een wetenschappelijke doorbraak.

Maar zoals voor elke nieuwe technologie geldt, reikt de impact verder dan de toepassingen die wetenschappers voor ogen hebben. Elke nieuwe ontwikkeling brengt brede sociale gevolgen met zich mee. Die kunnen positief of negatief zijn. Hoe zien de mogelijke gevolgen eruit, en vooral: welke waarde kennen we daaraan toe? Het antwoord op die vraag is niet voorbehouden aan de wetenschap of professionele ethici. Het is ook geen taak van de wetenschap om te bepalen hoe we met andere dieren willen samenleven. In een democratie praten we daar allemaal over mee.

Daarom organiseren NEMO Kennislink en het Rathenau Instituut dit najaar een maatschappelijke dialoog waarin burgers worden geïnformeerd en aangemoedigd om na te denken over de brede sociale gevolgen van biomedische technieken waarmee we mens-dier-combinaties creëren. Niet om te achterhalen of Nederlanders voor of tegen donordieren zijn, maar om verschillende perspectieven te verzamelen. De resultaten worden voorgelegd aan de wetenschap en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Participerende journalistiek

Door mijn betrokkenheid bij NEMO Kennislink als wetenschapsjournalist, krijg ik van dichtbij mee hoe deze dialoog wordt georganiseerd. Ter voorbereiding op de maatschappelijke dialoog organiseert het Rathenau Instituut een reeks focusgroepen met burgers, experts en belangenverenigingen. Ik ben aanwezig bij deze gesprekken en ik zal erover schrijven. Dat doe ik in mijn rol als participerende journalist. Dat betekent dat ik niet alleen verslag doe van wat er gezegd wordt, maar dat ik ook iets ga doen met de informatie die ik hoor.

Hoe dat er concreet zal uitzien, weet ik nog niet precies. Ik sta open voor nieuwe perspectieven, schrijf daarover, en bepaal dan de volgende stap. De route ligt niet van tevoren vast. Dat betekent dat de lezer kan bijdragen aan de ontwikkeling van deze blogreeks. Ideeën, wensen, zorgen en vragen zijn welkom in de comments hieronder of via tijhaar@nemokennislink.nl.

De bijdragen die ik verzamel, vormen bovendien input voor een verdiepende artikelenreeks van mijn collega Anne van Kessel. Zij is wetenschapsjournalist en bioloog en gaat met wetenschappers in gesprek over de mogelijkheden, kansen en zorgen die er leven rondom het gebruik van donordieren. Op die manier hopen we dat de wensen vanuit de samenleving en wetenschap elkaar bereiken, waardoor uiteindelijk de beste politieke afwegingen kunnen worden gemaakt.