Fout!

Fout! Wat Hollandse nazi-kranten schreven over Nederland, Joden en het verzet, samengesteld door historicus Bas Kromhout, is geen gewoon leesboek. Artikelen uit nationaalsocialistische kranten en tijdschriften vormen het grootste gedeelte van het boek. Ze worden geïllustreerd met mooie foto’s van voornamelijk bekend propagandamateriaal en naast de artikelen staan fijne kadertjes met uitleg over gebruikte termen en persoonsnamen.

Door deze indeling is het mogelijk om te beginnen waar je wilt of om kleine stukjes te lezen. Vormgeving en omvang (132 pagina’s) maken het geheel een vrij toegankelijk bladerboek. Maar heel lekker weglezen doet het niet, en dan heb ik het niet over de antisemitische inhoud. De redactie heeft de schrijfstijl gemoderniseerd maar toch zijn veel artikelen aan de droge kant.

Geconfisqueerd

De totstandkoming van Fout! ging niet zonder slag of stoot. Na de oorlog kwamen de auteursrechten van nationaalsocialistische boeken, kranten en tijdschriften in handen van de overheid, die heruitgave verbood. Om wetenschappelijk onderzoek te bevorderen is het digitaliseren van deze bronnen op online archief delpher.nl de afgelopen jaren voorzichtigjes toegestaan. De enorme hoeveelheid publicaties is daardoor beter te behappen en onderzoek komt nu langzaam op gang. Belangrijk, want juist in zoiets alledaags als een krantenartikel komt de tijdsgeest goed naar voren. Hiermee geeft het boek een interessant inkijkje in de belevingswereld en ideeën van nationaalsocialisten.

De Koninklijke Bibliotheek is voor dit boek op zoek gegaan naar sprekende voorbeelden uit bekende nationaalsocialistische (dag)bladen als De zwarte soldaat, Storm en het Nationale dagblad. De geselecteerde artikelen zijn vervolgens geordend naar vijf thema’s, waarop eveneens vijf verschillende historici commentaar geven. Een beetje verwarrend hierbij is dat de historici niet specifiek reageren op het thema waarbij hun commentaar is geplaatst, maar op alle artikelen in het boek.

Historicus Bas Kromhout heeft zowel de algemene inleiding voor zijn rekening genomen, als de inleiding per thema. Het is mooi om te lezen dat niet alle vijf historici het met hem eens zijn en dat ook met de lezer delen in hun commentaar. Kromhout beargumenteert bijvoorbeeld dat het radicalisme van de NSB lang is gerelativeerd en dat historici pas sinds kort een tegengeluid laten horen. Het boek toont eveneens die radicale NSB. Chris van der Heijden, een van de historici die commentaar geeft, beargumenteert juist dat het antisemitisme van de NSB wel degelijk gematigd is in vergelijking met de Duitse nazi’s, ook al waren de leden van de Hollandse tak geen lieverdjes.

Schokkend en herkenbaar

Het eerste thema, ‘De nieuwe orde’, behandelt de geestdriftige publicaties over het nieuwe Nederland onder leiding van de NSB. Net na de bezetting leek het er namelijk even op alsof deze droom uit zou komen, maar de Duitsers hielden de touwtjes stevig in handen. Thema twee gaat over de Anti’s, tegenstanders van de NSB in eigen land. Nationaalsocialisten hebben voornamelijk de pik op communisten en verzetsstrijders annex terroristen.