Fitte mannen en feestende vrouwen

Als je de tekeningen uit de NEMO-tentoonstelling ziet, zou je bijna denken dat je steeds sterker wordt met de leeftijd. Als je een man bent ten minste. De afgebeelde kerels zijn gespierd, fit en ondanks de erbij geschreven leeftijden zeker niet oud te noemen. Tekeningen van vrouwen op leeftijd zijn er een stuk minder, maar die er zijn, laten een heel andere toekomstwens zien. Namelijk die van onbezorgd oud worden. Verlangen mannen en vrouwen echt andere dingen van het ouder worden? En kunnen we daar op jongere leeftijd al wat van leren?

Bekijk een kleine greep uit de toekomsttekeningen via onderstaande slideshow:

Jonge vent

Dat er zoveel oudere ‘stoere mannen’ zijn getekend, verbaast Noortje van Amsterdam, universitair docent Organisatiewetenschap aan de Universiteit van Utrecht, niets. “We willen immers niet ‘oud’ worden. Of in ieder geval niet zichtbaar.” Met name lichamelijk, knikt Van Amsterdam bevestigend wanneer ze de tekeningen bekijkt en de kwieke heren en een dansende vrouw erbij pakt. “Die fysieke achteruitgang vinden we heel beangstigend.” Mannen misschien nog wel meer dan vrouwen, denkt de van oorsprong antropologe. “Omdat die fysieke kracht iets typisch mannelijk is, en ook sterk gewaardeerd wordt als mannelijk kenmerk.”

Dat heeft te maken met het concept ‘dichotomie’ legt ze uit. Dat houdt in dat als iets het één is, het automatisch niet het ander kan zijn. “Dat zie je veel in zaken die te maken hebben met gender”, aldus Van Amsterdam. “Als iets vrouwelijk is, is het per definitie niet mannelijk en andersom.” Precies dat speelt ook bij fysiek sterk zijn. “Spieren worden gekoppeld aan mannelijkheid en daarmee ook met andere stereotype ‘mannelijke’ eigenschappen zoals autoriteit hebben en leiding geven.” Niet gek dus dat mannen ook op latere leeftijd fit willen zijn.

Toch gaat het niet alleen om fit blíjven, merkt Van Amsterdam op. Ook voor veel jongeren zijn de getekende lichamen onrealistisch. Wat deze mannen hebben getekend, is volgens haar daarom misschien minder een persoonlijk doel, maar eerder een kopie van wat we al kennen in de maatschappij. “Namelijk een verheerlijking van hypermasculiniteit”, verzucht ze. “Het ziet er erg uit als een identiteitsproject: ‘Kijk mij eens, ik ben nog steeds de jonge vent hoor, al ben ik ouder’.” De focus van de tekeningen ligt dus ook vooral op ‘iets niet verliezen’, concludeert Van Amsterdam: ze benadrukken het positieve van jóng en mannelijk zijn, maar dan met een ouder lijf.

Vrije vrouwen

De getekende vrouwen laten dat wat minder zien, terwijl ook zij stereotype jonge eigenschappen ‘verliezen’, zoals jeugdige schoonheid en vruchtbaarheid, vertelt Van Amsterdam. Dat komt aan de ene kant doordat we een minder zo’n goed beeld hebben van succesvolle oudere vrouwen, denkt ze. Vrouwen komen immers nog steeds minder vaak op de topfuncties terecht. “Denk je aan een leider, dan zie je dus direct een grijze witte man, het liefst met een goede fysieke gesteldheid. Hoe een gezaghebbende oudere vrouw eruit ziet, is daarom minder goed voor te stellen.”

Een andere verklaring is dat ‘vrouwelijkheid verliezen’ niet altijd negatief hoeft te zijn, aldus de onderzoekster. “Het kan oprecht een opluchting zijn om niet meer gezien te worden als een seksueel aantrekkelijke vrouw. Je krijgt dan meer ruimte voor andere dingen, zoals de erkenning van je professionaliteit, kennis en kunde.” Misschien dat de tekenaars daar dus naar uitkijken of al mee te maken hebben gehad, speculeert de antropologe. Toch zien we ook bij hen niet heel nadrukkelijk de voordelen van ouder worden. “Misschien alleen deze”, zegt van Amsterdam terwijl ze de tekening van de onbezorgde vrouw erbij pakt. “Zij lijkt door de jaren heen te hebben geleerd hoe ze om moet gaan met zorgen en gelukkig kan zijn.”

Ouderen waarderen

Dat er niet meer van dit soort positieve verbeeldingen over ouderdom zijn, is voor Van Amsterdam gemakkelijk te verklaren. “We zien ouderen tegenwoordig namelijk niet meer als een belangrijk onderdeel van de samenleving. Je hoeft zelfs wat ze zeggen tegenwoordig niet echt serieus te nemen.” Terwijl dat hartstikke zonde is, betoogt de antropologe, omdat ouder worden juist ook veel brengt. “Het zou zo mooi zijn als we de voordelen van ouder worden wat meer gaan benadrukken en waarderen, zoals alle levenservaring, opgedane kennis en vaardigheden.”

We focussen ons nu als samenleving te veel op onbelangrijke zaken zoals de buitenkant, vindt Van Amsterdam. “Terwijl we zo veel meer zijn dan hoe we eruitzien." Als voorbeeld pakt ze de surfende man met de lange baard er nog eens bij. “Hoewel het vast heel fijn voor hem is dat hij nog fit is, voegt deze man voor mij niets toe aan de maatschappij”, stelt ze ferm. “Misschien klopt dat niet, en heeft hij een klein schooltje waarin hij kansarme kinderen surfles geeft. Dan zou ik heel blij met hem zijn. Maar dát wordt niet getekend”, illustreert ze.

Zowel mannen als vrouwen moeten dus niet alleen kijken naar wat we verliezen wanneer we ouder worden, maar ook vieren wat ze krijgen, aldus Van Amsterdam. Ook al is dat makkelijker gezegd dan gedaan, ook voor haarzelf. “Ik begin aardig grijs te worden en ook ik maak deel uit van deze maatschappij. Ik betrap mezelf dus ook weleens op zelfkritiek.” Ze probeert als reactie daarop bewust te waarderen wat ze nog kan nu ze jong is, met als plan om als oudere haar opgedane ervaring en kennis nuttig in te zetten. “Maar”, glimlacht ze, “daarvoor moeten anderen je als oudere natuurlijk wel serieus nemen.”