Ik doe onderzoek naar filosofen die over atomen ruziën. Maar wat moet je als filosoof nou met atomen? Die denken toch na over de zin van het leven, vrije wil, goed en kwaad en andere vage concepten? Atomen zijn voor natuurkundigen. Dat lijkt nu logisch, maar voor een groot deel van de geschiedenis lag het ingewikkelder.
Als je over de campus van een universiteit wandelt, zijn de wetenschappers daar nu netjes opgedeeld in verschillende vakgebieden, vaak met hun eigen gebouw. De psychologen, de natuurkundigen en de politicologen doen allemaal hun eigen ding op hun eigen plek.
Ook de filosofen hebben op de universiteit hun eigen plekje, waar ze nadenken over de zin van het leven, vrije wil of goed en kwaad. Het is dan ook niet gek om te denken dat dit altijd zo is geweest, maar niks is minder waar.
De campus van de Radboud Universiteit.
Ted van Aanholt voor NEMO KennislinkVeel van de beroemdste filosofen uit de geschiedenis waren naast filosoof ook psycholoog, politicoloog of natuurkundige. Kijk maar eens bij de oude Grieken. Plato, de grootvader van de westerse filosofie, was ook politicoloog en dacht na over hoe je een land het beste bestuurt. Aristoteles, zijn leerling, vroeg zich af wat de invloed van de emoties was op ons gedrag en was daarmee een van de eerste psychologen.
Wat blijft er over na al dat hakken?
De Griekse filosoof Epicurus was al een soort natuurkundige. Hij was een van de eerste atomisten. Dat wil zeggen: filosofen die dachten dat de wereld uit atomen bestond, net zoals natuurkundigen vandaag de dag doen.
Epicurus
British Museum, Public domain, via Wikimedia CommonsHij vroeg zich af wat over blijft als je iets zo vaak mogelijk doormidden hakt, ook nadat je het niet meer met het blote oog ziet. Epicurus dacht dat er twee mogelijkheden waren. Of je komt op een punt waarop iets niet meer deelbaar is, of je blijft eeuwig doorgaan totdat iets in het niets verdwijnt.
Die tweede optie was onlogisch volgens Epicurus, want dan zou alles uit niets bestaan. Dus dan moest de eerste optie wel kloppen, en alles uit ondeelbare deeltjes bestaan. Deze deeltjes noemde Epicurus atomoi wat in het Grieks letterlijk ondeelbaar betekent. Hier komt ons woord atoom dus ook vandaan.
Isaac Newton de filosoof
Vijfentwintighonderd jaar geleden was dus voor een filosoof heel gebruikelijk om ook natuurkundige en psycholoog te zijn. Het was zelfs iets waar ze zelf niet stil bij stonden. Natuurkunde, psychologie, politicologie, het was voor deze filosofen allemaal onderdeel van de filosofie. Als een oude Griekse filosoof dus over een moderne universiteitscampus loopt, zou diegene zeggen dat er in het overgrote deel van de gebouwen wordt gefilosofeerd.
Dat we verschillende wetenschappen nu als losse vakgebieden zien, is een vrij moderne uitvinding. Zelfs Isaac Newton, misschien wel de bekendste natuurkundige allertijden, zag zichzelf nog steeds als een filosoof. Zo schreef hij zijn beroemde natuurwetten op in 1687 in het boek De Wiskundige Beginselen van de Natuurfilosofie. Diezelfde Newton vond Epicurus en de andere atomisten dan ook weer de beste filosofen uit het oude Griekenland.
Zelfs Isaac Newton, misschien wel de bekendste natuurkundige allertijden, zag zichzelf nog steeds als een filosoof.
By UCL Mathematical & Physical Sciences from London, UK - Newton's Principia, CC BY 2.0, via Wikimedia CommonsHet was driehonderd jaar geleden dus heel normaal voor een filosoof om zich af te vragen of atomen bestaan. Normaler dan om het bestaan van vrije wil of goed en kwaad te bestuderen zelfs. En vandaar dat ik als historicus van de filosofie onderzoek doe naar atomen. Maar hoewel het normaal was, bleek het ook gevaarlijk. Niet iedereen was blij met deze atomisten. Ze liepen zelfs het risico om op de brandstapel te belanden. Daarover meer in een volgende blog.