Naar de content

Fenomeen Hawking

De wereldberoemde natuurkundige in Nederland

NASA

Heel af en toe gebeurt het dat een wetenschapper de status van wereldberoemdheid bereikt. Vorige week gaf natuurkundige Stephen Hawking een lezing in Nederland, en dat ging niet ongemerkt voorbij. En ondanks zijn zwakke gestel weet hij de wetten van het universum glashelder aan de man te brengen.

30 mei 2014
Stephen Hawking overleden

Door zijn matige gezondheid was hij naar verluidt al een paar keer dicht bij de dood. Woensdag 14 maart 2018 kregen de natuurwetten hem er definitief onder. Stephen Hawking is in zijn huis in Cambridge, Engeland, overleden. Hij laat een aantal belangrijke theorieën na over met name zwarte gaten, net als bestsellers zoals A Brief History Of Time, waarin hij de lastigste natuurkundige concepten zoals de oerknal en zwarte gaten bekend maakte bij het grote publiek.

NEMO Kennislink was bij zijn laatste optreden in Nederland, in 2014, in een bomvolle zaal in het Utrechtse Beatrix Theater.

Een mail sturen naar het adres dat op internet te vinden was. Zo makkelijk was het om de wereldberoemde natuurkundige Stephen Hawking naar Nederland te krijgen.

Casper van Schuppen is een van de organisatoren van het PLANCKS-symposium van studievereniging A-Eskwadraat en kan het zelf nog nauwelijks geloven. “We wilden hoog mikken qua sprekers. Dat is meer dan gelukt, haha.”

Hawking spreekt naast de Nederlandse Nobelprijswinnaar Gerard ‘t Hooft’t_Hooft en de Duitse natuurkundige Immanuel Bloch op het openingssymposium van de studentenolympiade PLANCKS. Ook dat zijn grote namen, maar de komst van Hawking is extra bijzonder. Door zijn broze gezondheid treedt hij maar weinig in het openbaar op. De laatste (en overigens eerste) keer dat hij Nederland bezocht was in 1998. Van Schuppen: “Ik moet mezelf steeds herinneren dat er ook nog andere sprekers zijn vanmiddag. Iedereen heeft het steeds over Hawking en hij dreigt de rest te overschaduwen.”

Binnen een minuut uitverkocht

Inderdaad, Hawking (1942) gaat de show stelen deze middag. Dat stond van te voren eigenlijk al vast. De Britse fysicus is wellicht de bekendste wetenschapper van dit moment. Hij geniet in de wetenschap aanzien vanwege zijn theorieën over zwarte gaten en het begin van het universum. Voor het grote publiek vormt zijn doorbraak de in 1988 gepubliceerde de bestseller A Brief History of Time (meer dan 10 miljoen verkochte exemplaren). Verder had hij bijvoorbeeld gastrollen in populaire televisieseries als Star Trek: The Next Generation en The Big Bang Theory.

Hawking had in 1993 een rol in Star Trek: The Next Generation, samen met Albert Einstein en Isaac Newton.

En dat terwijl hij op zijn 21e te horen kreeg dat hij de levensbedreigende ziekte ALS heeft. De meeste patiënten overlijden binnen enkele jaren, maar Hawking leeft al ruim 50 jaar met de ziekte. Bijna compleet verlamd, rijdend in een rolstoel en communicerend via een spier in zijn wang gaat Hawking door het leven. Een spraakcomputer die hij van te voren programmeert doet het praten voor hem. Het mag zijn populariteit niet drukken. De lezing vanmiddag voor 1400 mensen was in ongeveer een minuut uitverkocht.

Het begin van het universum

De middag begint met Gerard ‘t Hooft die in 1999 de Nobelprijs ontving voor het wiskundig kloppend maken van de beschrijving voor de elektrozwakke kracht. ‘T Hooft geeft een duidelijke uitleg over het Higgsmechanisme. Immanuel Bloch vertelt vervolgens over zijn ijskoude onderzoek aan atomen, net boven het absolute nulpunt.

Dan is het de beurt aan Hawking. Hij krijgt al bijna een staande ovatie als hij het podium op komt rijden. Na wat technische problemen kan hij eindelijk beginnen. De eerste woorden die zijn spraakcomputer uitbrengt zijn: “Can you hear me?”

Na een luchtig begin – hij laat het bovenstaande fragment uit Star Trek zien – duikt Hawking de theorie in. Opvallend is hoe hij moeilijke stof moeiteloos lijkt af te wisselen met luchtige stukken en grappen. Meerdere malen krijgt hij de zaal aan het lachen. Hawking gaat terug naar het begin van het universum. Hij vertelt over de ontdekking van de kosmische achtergrondstraling in de jaren 60, hét bewijs voor de oerknal. “We nemen die achtergrondstraling waar als microgolven, in feite dezelfde als in je magnetron”, zegt Hawking. “Maar je kunt er nog geen pizza op bakken.”

Een kaart van de kosmische achtergrondstraling gemeten door de Planck-satelliet. Vergroot de afbeelding voor meer uitleg.

 ESA

Het begin van het universum was wellicht een zogenoemde singulariteit, een oneindig klein en zwaar punt waaruit het heelal is ontstaan. Hawking deed er in de jaren 70 onderzoek naar. Hij vertelt dat de paus niet blij mee was. De wetenschap zou het moment van ‘creatie’ niet moeten onderzoeken. Hawking grapt dat hij even bang was om net als Galileo te moeten verschijnen voor de kerkelijke rechtbank.

Overigens laat Hawking weten dat kosmologie sowieso niet in staat is het echte beginpunt van het universum te beschrijven. De natuurwetten die wij kennen zijn daar vanwege de extreme omstandigheden niet meer geldig. Vragen wat er vóór de oerknal was, is al helemaal onmogelijk. Hawking: “Het is alsof je vraagt wat er ten zuiden van de zuidpool van de aarde ligt. Niets dus. Het begin van het universum is zoals die zuidpool.”

De BICEP2-detector op Antarctica.

 BICEP2/Dispatches from the Bottom of the World

Zwaartekrachtgolven van de oerknal

Als laatst behandelt Hawking de recente ontdekking van zwaartekrachtgolven die net na de oerknal het universum gedomineerd zouden hebben. Verschillende wetenschappers hebben die de resultaten van het team achter de BICEP-2-detector al in twijfel getrokken. Hawking is ervan overtuigd dat deze golven bestaan en sloot zelfs een weddenschap af met collega-kosmoloog Neil Turok.

Hawking was verheugd met de resultaten van BICEP2. Er kunnen in ieder geval een hoop inflatiemodellen de prullenbak in, zegt hij, terwijl er op het scherm een enorme waslijst theorieën wordt doorgestreept. Ondanks de twijfels in wetenschappelijke kringen, heeft Hawking vertrouwen: “We zullen niet zo lang hoeven te wachten op resultaten van de Plancksatelliet die deze theorie bevestigen. We kunnen dan niet meer om die zwaartekrachtgolven heen, en ik ben 200 Canadese dollars rijker.”

ReactiesReageer