Fascisme in kaart

Modern Rome barst van de fascistische verwijzingen naar het oude Rome. De enorme landkaarten die bevestigd zijn aan de muur van de Basilica van Maxentius zijn daar onderdeel van. Menig toerist loopt er langs op weg naar het Colloseum, in de veronderstelling dat het gewone informatieborden zijn. In werkelijkheid vormen ze een belangrijke uiting van de dromen en ambities van Mussolini en zijn fascistisch regime. Waarom was Mussolini nu zo gecharmeerd door het oude Rome? Daarvoor moeten we veel verder terug.

Mussolini en Romanità

Romanità werd dus al lang voor Mussolini ingezet in de politiek. Begin twintigste eeuw veranderde er echter iets in het Romanità-gedachtegoed. Niet meer de Romeinse Republiek, maar het autocratische Romeinse keizerrijk ging centraal staan. Toen Mussolini in oktober 1922 de macht greep, werd Romanità een centraal begrip in zijn politieke en culturele programma. Mussolini zou met zijn fascisme zorgen voor een stabiele politiek en nieuwe veroveringen, net zoals tijdens de overgang van Romeinse Republiek naar keizerrijk.

Mussolini wierp zich op als een nieuwe keizer Augustus, die Italië naar een glorieuze tijd zou leiden. Het regime van Mussolini maakte veel gebruik van symbolische verwijzingen naar onder andere de mythe van Romulus en Remus (de stichters van Rome), Romeinse soldaten, triomfbogen en zuilen.

Ook in grote projecten kwam de band met het Romeinse verleden duidelijk naar voren, zoals in de tentoonstelling Mostra Augustea della Romanità. Die werd gehouden in 1938, ter ere van de tweeduizendste geboortedag van keizer Augustus én de recente veroveringen van Mussolini in Ethiopië. Er verschenen grote monumenten in Romeinse stijl, zoals de EUR-gebouwen in Rome. Één van de paradepaardjes was de Via dell’Impero, tegenwoordig bekend onder de naam Via dei Fori Imperiali en vast onderdeel van elk toeristisch bezoek aan Rome.

Deze weg werd aangelegd in 1932 ter ere van het tienjarige bestaan van het fascistische rijk. De weg verbond de grote antieke monumenten met elkaar: het Colosseum, het tussenliggende Forum Romanum en de fora van verschillende keizers. De weg vormde het middelpunt voor allerlei nieuwe feestdagen die Mussolini invoerde. De herdenking van de ‘Mars op Rome’ bijvoorbeeld, op 28 oktober, of de herdenking van de stichting van Rome op 21 april. Het was tijdens die laatste feestdag, in 1934, dat Mussolini met veel spektakel de vier enorme landkaarten onthulde.

De landkaarten

De landkaarten laten vier periodes uit de antieke tijd zien met Rome als middelpunt, van de stichting van Rome in de achtste eeuw voor Christus, tot het “hoogtepunt” van het Rijk ten tijde van keizer Trajanus in het jaar 117. Op de kaarten is duidelijk een verschil te zien tussen het wit van de veroverde en beschaafde gebieden en het zwart van onveroverde, barbaarse territoria.

Niet alleen het gebruik van kleur en marmer heeft een symbolische waarde, ook de inscripties op de kaarten en de Romeinse adelaar verwijzen zowel naar het Romeinse verleden als het heden. De Romeinse adelaar was een symbool dat in het antieke Rome in eerste instantie gebruikt werd door de Romeinse legioenen en later door de keizers. Het symbool stond voor kracht en was een verwijzing naar de god Jupiter. In de tijd van Mussolini werd de adelaar ingezet als symbool voor de veroveringen van het nieuwe fascistische rijk en de macht van het fascisme in het algemeen.

Maar deze kaarten zijn eigenlijk het beste te begrijpen als we er ook een vijfde kaart bijnemen. Mussolini voegde namelijk op 28 oktober 1936 een nog grotere kaart aan de set toe. Deze kaart liet Italië, het Midden-Oosten en Afrika zien en droeg de titel Fondazione dell’impero. Daaronder was in een inscriptie een deel van de wet uit 1936 te lezen, getekend door Mussolini, die de Italiaanse koning ook tot koning van Ethiopië verklaarde. Deze kaart liet de veroveringen zien van Mussolini in Afrika.

De kaarten zelf vormden dan ook niet alleen een verwijzing naar het verleden maar lieten het heden zien en bevatten een claim voor de mogelijke verdere koloniale uitbreidingen. Zoals Mussolini zelf in een toespraak zei: ‘Rome moet wonderbaarlijk verschijnen voor alle mensen van de wereld: groots, geordend en machtig zoals het was ten tijde van het eerste imperium van Augustus.’ (De vijfde kaart is van de muur verwijderd.)