Evaluatiejaar voor de Zandmotor

2016 is het jaar van de waarheid voor de Zandmotor. Althans, de komende tijd wordt geëvalueerd hoe hij de afgelopen jaren heeft gepresteerd. Het grote baggerproject dat vijf jaar geleden werd opgeleverd heeft in die tijd een enorme metamorfose ondergaan, van een kale zandvlakte met een vreemde vorm tot een geïntegreerd stukje kust van Nederland.

Een opvallend ding is het nog steeds. Wie de langzaam krommende maar doorgaans redelijk rechte Hollandse kust volgt komt net onder Den Haag opeens een flinke bobbel tegen. Hier is het strand opeens een kilometer breder. Langs een ondiepe lagune in het strand wandelen mensen met honden. In een plas vlak daarnaast wemelt het van de kitesurfers. In het midden van de zandvlakte staat een soort telefoonmast. Deze zanderige bobbel is een van de nieuwste stukjes Nederland, en verdwijnt ook langzaam weer in zee.

Het is ook precies de bedoeling dat het zand van deze in 2011 opgespoten Zandmotor weer in zee verdwijnt. Of beter gezegd: door de zee wordt meegenomen en even verderop wordt afgezet langs de kust. De gestage afbraak van de Zandmotor draagt in theorie bij aan de verbreding van de stranden en versterking van de kust van Hoek van Holland tot aan Scheveningen.

Juist het relatief lage tempo waarin het zand zo wordt verplaatst, zou volgens de bedenkers van het project veel beter zijn dan het kunstmatig dumpen van zand over de hele lengte van de kust. Kennislink belt met Marcel Stive, hoogleraar kustwaterbouwkunde van de TU Delft en een van de bedenkers van de Zandmotor, en praat over het project zelf en milieuvriendelijk baggeren in het algemeen.

Invloed op het milieu

Het was 1990 toen in Nederland werd besloten dat de tot dan toe vrijwel volledig dynamische kustlijn niet meer naar achteren mocht schuiven. Sindsdien werd er eens in de drie tot vijf jaar zand opgespoten om het oprukkende water een halt toe te roepen. “Dat werkte, maar we weten dat dit erg zwaar is voor het leven ter plekke”, zegt Stive. “Aan de ene kant op de plek waar het zand wordt opgezogen, aan de andere kant waar het terecht komt en de flora en fauna bedekt met een verse laag zand. Van de vegetatie zoals de zeeraket en de blauwe zeedistel, tot aan schelpdieren, zeesterren en wormen.”

Maar wat als we niet elke paar jaar zand bijspuiten maar op één plek in een klap genoeg neerleggen om de omringde kust zo’n twintig jaar te voorzien? Dat dachten Stive en collega’s toen hen vanuit de politiek werd gevraagd of er geen andere oplossing was voor het versterken van de kust. Dat levert de flora en fauna op die ene plek misschien een flinke klap op, maar op de lange termijn profiteert de natuur over een veel grotere gebied.

“Met de Zandmotor hebben we eigenlijk een dynamisch stukje natuur gecreëerd dat de stranden daaromheen langzaam breder maakt”, zegt Stive. “Op die manier kan iedereen eraan wennen: de natuur, maar ook de mensen die er wonen. De vraag die we nu onderzoeken is of de natuur ter plekke het tempo van aanvullen kan bijhouden. We weten bijvoorbeeld dat er de laatste 18 maanden bij Kijkduin een laag van ongeveer vijf centimeter per maand bij is gekomen.”

Sinds de oplevering van de Zandmotor wordt er ook minutieus bijgehouden waar de enorme hoeveelheid zand van de Zandmotor heen gaat. Boven water met een 40 meter hoge toren die is volgehangen met camera’s, terwijl speciale jeeps en quads regelmatig rondjes rijden met laserscanners.

Ook onder water proberen de wetenschappers zoveel mogelijk in de gaten te houden, bijvoorbeeld met jetski’s met apparatuur aan boord. “Verder meten we het grondwater, en kijken we naar de vegetatie en de snelheid van herstel van het leven”, zegt Stive.

Ook op de plek waar het zand vandaan is gekomen – een plek zo’n 10 kilometer uit de kust – wordt er door Stive en collega’s goed gekeken naar hoe het leven herstelt van het opslurpen van de grote hoeveelheden bagger. “Er is ‘in reliëf’ gebaggerd,” zegt Stive, “dat betekent dat er verschillende zones met verschillende dieptes zijn ontstaan, er zijn verschillende groeven van ongeveer vier meter op een diepte van twintig meter ontstaan. Het idee is dat je zo verschillende soorten habitat naast elkaar creëert waardoor het leven in het algemeen sneller herstelt”, aldus Stive. “En de eerste resultaten laten inderdaad zien dat het sneller gaat.”