Europa legt CRISPR-Cas aan banden

Wie organismen door mutatie wil aanpassen, moet in Europa aan allerlei strenge regels voldoen. Die regels worden zo streng, en de tests die je moet hebben gedaan zo kostbaar, dat vrijwel geen zaadveredelaar zich eraan waagt. En dus zien biotechnologen in Europa met lede ogen aan dat sinds de wetenschap over mutatietechnieken als CRISPR-Cas, de ontwikkelingen in de Verenigde Staten een ongekende vlucht nemen, terwijl ze in Europa met handen en voeten gebonden zijn.

Dat leidt tot rare situaties. Stel: je hebt een voedingsgewas, waar ergens in de populatie exemplaren voorkomen die veel meer vruchten dragen. Klassieke veredelaars gaan die exemplaren net zo lang kruisen tot ze een stabiele plant hebben waarvan alle nakomelingen ook zoveel extra vruchten dragen. En met zaad van die plant zet je je akkers vol. Dat mag in Europa.

Met moderne technieken als marker-assisted selection en CRISPR-Cas zou je in die productieve exemplaren opzoeken welke genen in het DNA verantwoordelijk zijn voor de vele vruchten. Die genen knip je eruit en bouw je in andere exemplaren die van zichzelf weer andere gunstige eigenschappen hebben in. Het resultaat is hetzelfde als op de klassieke manier van veredeling, alleen dan sneller. Maar dat mag dan weer niet in Europa.

Verschil in perspectief

Het verschil zit ‘m in de manier hoe je er naar kijkt. Klassieke veredeling werd altijd gezien als ‘de natuur een handje helpen’, en daarom viel ze niet onder de GGO-richtlijn.
Maar een mutagenesetechniek als CRISPR-Cas wordt gezien als genetische manipulatie, en valt daarom onder de Europese GGO-richtlijn. Dus waar de klassieke veredelaar met zijn extra vruchtdragende planten een hogere omzet draait, was de moderne veredelaar overgeleverd aan lange en dure procedures. “Maar het resultaat is exact hetzelfde!”, was de tegenwerping vanuit de biotechnologie. De Confédération paysanne, een Franse belangenorganisatie voor boeren, had er genoeg van, en vroeg het Europese Hof om uit te zoeken hoe de GGO-richtlijn moest worden uitgelegd. En dat antwoord is er nu.

Woensdag 25 juli 2018 besloot het Hof van Justitie van de Europese Unie dat alle organismen die door middel van mutagenesetechnieken tot stand zijn gekomen onder de Europese GGO-richtlijn vallen. Daaronder vallen dus ook relatief nieuwe mutagenesetechnieken als CRISPR-Cas, omdat volgens het Hof de risico’s van deze technieken nog onvoldoende bekend zijn en dezelfde risico’s met zich mee zouden kunnen brengen als transgenetische modificatie, waarbij er soortvreemd genetisch materiaal geïntroduceerd wordt. Uitzondering hierop zijn mutagenesetechnieken die al langer een uitzondering op de GGO-richtlijn vormden, en die volgens het Hof inmiddels een aantoonbare veilige staat van dienst hebben.

In het biotechnologische veld wordt verdeeld gereageerd op de uitspraak. Huib de Vriend, voormalig lid van de Commissie Genetische Modificatie, deelt de voorzichtigheid van het Europese Hof: “Het gaat om wat je met zo’n techniek doet. Als je één of twee genen aanpast, kun je de risico’s meestal wel goed inschatten. Maar je kunt met CRISPR-Cas ook hele metabole routes aanpassen.”

Desalniettemin valt de uitspraak zwaar voor sommigen in het biotechnologische veld. Zo werd in het lab in Wageningen een aantal aardappelrassen ontwikkeld, dat bestand is tegen de aardappelziekte. Die weerbaarheid knipten de onderzoekers uit wilde aardappelrassen. Je zou het ook op de klassieke veredelingsmethode in de productieaardappel kunnen kruisen (en dat is inmiddels óók gebeurd), maar dat duurt veel langer en levert een veel minder goed resultaat. Maar door de uitspraak van het Europese Hof komt deze nieuwe ziekteresistente aardappelvariant het lab voorlopig nog niet uit.