Eruitzien zoals je je voelt

Ze had een ‘elf’ tussen haar wenkbrauwen, zoals ze het gekscherend noemt. Twee verticale rimpels die duidelijk zichtbaar werden als ze fronste, vertelt Michelle* (38). “Ik dacht altijd: ik doe het niet. Geen botox.” Een jaar geleden begon ze er toch over na te denken, toen ze het met een vriendin had over ouder worden. Een gezamenlijke vriendin van hen was al met botox begonnen. “Doe ik het wel, doe ik het niet? Ik heb er lang over nagedacht en ben het toch gaan proberen. Door die rimpels tussen mijn wenkbrauwen keek ik heel snel boos. Nu kan ik niet eens meer fronsen of boos kijken”, zegt ze lachend. “Ik vind mijn uitstraling nu mooier.”

In de westerse wereld staat jeugdigheid op een voetstuk. Mensen willen eruitzien zoals ze zich voelen: jong en energiek. Dat streven om er goed uit te zien voor je leeftijd is iets van alle tijden, volgens Berend van der Lei. Hij is hoogleraar Esthetische Plastische Chirurgie aan het UMC Groningen en werkt daarnaast als plastisch chirurg bij Bergman Clinics. “Eind 1800 kwam er extra druk op het uiterlijk te liggen door de uitvinding van de fotocamera. Op reclamemateriaal kwamen foto’s met mooie vrouwen te staan en dat is nog steeds zo.”

Fillers en botox

Van der Lei voert al ruim twintig jaar dagelijks esthetische operaties en behandelingen uit, grotendeels gericht op een jonger uiterlijk. De wensen van zijn patiënten zijn door de tijd heen niet veranderd. Dertigers en veertigers beginnen met botox en fillers om de fronslijnen, de eerste tekenen van veroudering, weg te vagen. Zo rond de vijftig jaar komt daar een wenkbrauwlift of een ooglidcorrectie bij. En dan nog later een volledige facelift. De nadruk ligt op het gezicht, het deel dat andere mensen continu zien en waarvan de huid door blootstelling aan zonlicht sneller veroudert. “Door een ooglidcorrectie of facelift voelen mensen zich een tien jaar jongere versie van zichzelf”, aldus Van der Lei.

Mensen die meer en minder uitgebreid geopereerd willen worden, hebben allemaal dezelfde behoefte, vertelt hij: een uiterlijk dat past bij het innerlijk. Er gewoon een beetje goed uitzien voor je leeftijd. “Daar worden we toch op afgerekend”, zegt hij. “Vrouwen meer dan mannen.”

Levensgeluk

Van de mensen die Van der Lei behandeld is vijfennegentig procent vrouw. “Het is oneerlijk, maar we vinden oudere mannen charmant en oudere vrouwen niet. Omdat oudere mannen zich nog kunnen voortplanten, terwijl vrouwen na de menopauze geen kinderen meer kunnen krijgen, wat hen vanuit de biologie gezien onaantrekkelijker maakt als partner. Dat ligt er volgens mij aan ten grondslag.”

Word je een gelukkiger mens als je er jonger uitziet dan je bent? Want dat is de boodschap die de gigantische antiverouderingsindustrie uitdraagt, dat jeugdigheid gelijkstaat aan schoonheid, geluk en waarde. “Ingrepen aan het gezicht kunnen het zelfbeeld positief en aanhoudend veranderen”, zegt Van der Lei. “Verklein je de discrepantie tussen hoe je je voelt en hoe je eruit ziet, dan kan dat net iets gelukkiger maken. Maar de mensen om je heen, je baan, dingen doen die je leuk vindt, dat zijn de dingen die je levensgeluk bepalen. Een cosmetische ingreep verandert daar niks aan en lost ook je problemen niet op.”

Sociale besmetting

Mensen die zich jonger voelen dan ze zijn, daar heeft Liesbeth Woertman, emeritus hoogleraar psychologie aan de Universiteit Utrecht, moeite mee. “Mensen kennen zichzelf heel slecht. We vertellen onszelf verhalen, over wat we voelen en waarom we dat voelen. Het is maar de vraag of die verhalen kloppen.”

Woertman zet vraagtekens bij individuele verlangens. Ook bij die van zichzelf. De hele dag dringen beelden uit reclames en sociale media onze hersenen binnen, over hoe je je als vrouw moet bewegen en eruit moet zien. Het is heel lastig ontkomen aan die beïnvloeding. En dan is er nog de sociale besmetting: heb je kennissen die een cosmetische ingreep laten doen, dan is de kans dat je zelf onder het mes gaat veel groter dan wanneer je niemand kent. Zo ging het ook bij Michelle. Eén iemand uit de vriendinnengroep begon ermee. Nu zijn er nog maar twee van de elf die niét aan de botox zijn gegaan. Michelle: “Door te praten met vriendinnen die er positieve ervaringen mee hebben, werd botox voor mij interessanter.”

Spelletje met je uiterlijk

Botox of een facelift doe je nooit ‘voor jezelf’, schrijft Woertman in haar boek ‘Psychologie van het uiterlijk’. Op een onbewoond eiland zou het verlangen om iets als kraaienpootjes op te vullen niet in je opkomen. “Ons zelfbeeld bestaat bij de gratie van anderen. Je doet het om te voldoen aan de door jou beleefde verwachtingen van anderen.”

Wat is het verschil met make-up en haarverf? “Het is een gradueel verschil”, zegt Woertman. “Maar lippenstift haal ik er ‘s avonds weer af, waardoor ik in contact blijf met hoe mijn gezicht er van oorsprong uitziet. Net als met uitgroei door haarverf. Je blijft je bewust dat je een spelletje speelt met je uiterlijk.”

Dat niet-permanente is ook de reden dat Michelle koos voor botox en zich nooit aan een facelift zou wagen. “Botox lost na een paar maanden op. Het verdwijnt. De verandering in je gezicht is niet blijvend.”

Aantrekkelijk tot in je graf

Het is niet zozeer dat vrouwen er als achttien uit willen zien, maar dat ze niet als ‘oud’ gezien willen worden. Het grootste pijnpunt is dat we als samenleving zo negatief over ouderen denken. “We leven in een samenleving waar jong zijn bijna een plicht is voor oudere mensen. We mogen wel ouder worden, maar er niet oud uitzien. ‘Oud’ heeft in onze westerse kapitalistische maatschappij een enorme negatieve connotatie. Dat maakt het voor de mensen die ouder zijn heel ingewikkeld om een positieve relatie met hun uiterlijk en lichaam op te bouwen.”

In vroegere periodes gold seksuele aantrekkelijkheid alleen voor mensen in de puberteit, de adolescentie en de jonge volwassenheid, vertelt ze. Daarna ging je trouwen en werd je als vrouw ontslagen van die plicht. “Nu is die eis levenslang. Je moet seksueel aantrekkelijk zijn tot je in je graf ligt.”

Michelle vindt het niet per se erg dat ze ouder wordt. “Ik vind ouder worden ook wel iets moois hebben, er zijn zoveel mensen om ons heen die niet oud worden. Maar ik ben van plan de botoxbehandeling te herhalen, ben tevreden met het resultaat. Al zou het ook zomaar kunnen dat ik er volgend jaar weer mee stop.”

Omarmen

Zeker voor vrouwen die hun identiteit opgebouwd hebben rond hun seksuele aantrekkelijkheid is de druk om er jeugdig uit te zien gigantisch groot, volgens Woertman. “Voor mensen die weinig mogelijkheden hebben gehad om een bredere identiteit op te bouwen is het uiterlijk superbelangrijk voor wie je denkt te zijn. Zie je jezelf bijvoorbeeld ook als een goede vriendin, een sportief mens, iemand die anderen helpt, dan kan je beter met dat veranderende uiterlijk omgaan.”

Ook vrouwen die zeggen het idee van natuurlijke veroudering te omarmen, kopen producten zoals anti-verouderingscrème en botox, laat onderzoek zien. Woertman: “Het is voor iedereen een pijnlijk proces, laat ik daar duidelijk over zijn. Afscheid nemen van je aantrekkelijkheid, van hoe je eruit zag, dat er naar je gekeken werd. Maar je rimpels opvullen? Ik denk altijd: lieve schat, straks ben je écht oud. Je kan er beter vast aan wennen, dan is de klap straks niet zo groot.”