'Erkenning van onze taal betekent voor ons volledig burgerschap'

“Inmiddels heeft de Raad van State advies uitgebracht en aan de hand daarvan wordt het wetsvoorstel momenteel aangepast”, vertelt Corrie Tijsseling van Dovenschap. “We wachten nu tot dat aangepaste voorstel wordt ingediend. De ChristenUnie is kartrekker, maar aangezien er steeds andere, urgente zaken voorbijkomen, blijft dit onderwerp liggen. Gelukkig hebben we wel goed contact.” En met een aangepast voorstel zijn we er nog steeds niet, zo blijkt uit de reactie van Dik-Faber, een van de indieners van de wet: “Vervolgens krijgt de Tweede Kamer desgewenst de mogelijkheid om schriftelijk vragen te stellen over het wetsvoorstel. Als die zijn beantwoord, kan het wetsvoorstel behandeld worden in een plenaire vergadering.”

Officiële erkenning zou een einde maken aan de strijd die de Nederlandse dovengemeenschap al decennialang voert. Wereldwijd zijn er zeker 150 verschillende gebarentalen, waarvan er al veel officieel zijn erkend – in welke vorm dan ook – door de lokale overheid. Alleen de NGT wacht dus, als een van de laatste gebarentalen in de Europese Unie, nog altijd op deze status.

Symbool voor iets groters

Voor zover Dovenschap weet, zijn er geen politieke bezwaren tegen erkenning, aldus Tijsseling. “Alle partijen vinden het eigenlijk wel een goed idee, al vragen sommige zich af wat het nog toevoegt. Er is immers al veel geregeld voor doven.” Dat klopt, je zou kunnen zeggen dat de NGT impliciet al wel erkend is. In verschillende situaties, waaronder het onderwijs, de rechtszaal en privé (artsbezoek, familiefeest), hebben doven recht op een tolk – al zijn er wel zorgen over de toekomst van deze regelingen vanwege de decentralisatie van overheidstaken naar gemeenten.

Inmiddels speelt een vergelijkbare misvatting als gevolg van de wet Passend Onderwijs, zo vertelt de kersverse hoogleraar Nederlandse Gebarentaal Onno Crasborn (Radboud Universiteit). “Dove en slechthorende kinderen gaan steeds meer naar het reguliere onderwijs, geïsoleerd van andere doven. Daar leren ze geen NGT meer, hoogstens als ondersteunende communicatievorm, maar niet als echte taal.” Ook de komst van het cochleair implantaat (CI) draagt daaraan bij. Dit elektronische implantaat geeft geluiden direct door aan de gehoorzenuw in het slakkenhuis, waardoor het brein geluiden weer registreert. Crasborn: “Het doel is dan meestal dat het kind alsnog gesproken taal leert, maar met een CI ben je nog altijd slechthorend.” Dat maakt het leren van een gesproken taal erg lastig.

Verschillende studies hebben inmiddels aangetoond dat gebarentaal de ontwikkeling van gesproken taal niet in de weg zit, maar juist stimuleert. Dankzij gebarentaal kunnen taalgebieden in het brein zonder auditieve input toch rijpen, zoals dat ook bij horende kinderen gebeurt. Dat vergroot de kans dat een kind vervolgens ook een gesproken taal kan leren. Deskundigen pleiten dan ook steeds meer voor een tweetalige aanpak: gebarentaal én gesproken taal. Crasborn: “Daarvoor is het belangrijk dat de overheid NGT erkent als volwaardige taal.”

Beperkt taalaanbod

Ook Aslı Özyürek, hoogleraar Gesture, language and cognition aan de Radboud Universiteit, is groot voorstander van tweetalig onderwijs aan kinderen met een CI. “Erkenning van de NGT steunt en promoot de aandacht voor gebarentaal in het onderwijs”, zegt ze. “Daarnaast is officiële erkenning belangrijk voor het gevoel van de dovengemeenschap ook deel uit te uit van de Nederlandse samenleving. Uit onderzoek blijkt bovendien dat kunnen communiceren in een volwaardige taal beter is voor de mentale en fysieke gezondheid van dove mensen.” Officiële erkenning van de NGT als een volwaardige taal kan zo indirect een positief effect op het welzijn hebben.

Binnen de dovengemeenschap komen psychische problemen relatief veel voor. Ook ervaren doven vaker een lagere kwaliteit van leven en hebben ze vaker gedragsproblemen. Vroeger dacht men dat dit een ‘bijproduct’ was van de gehoorproblemen, maar tegenwoordig vermoeden wetenschappers een oorzakelijk verband met een beperkt taalaanbod. De Amerikaanse psycholoog Wyatte Hall pleit zelfs voor erkenning van het language deprivation syndrome in de DSM, het handboek van de psychiatrie.

Zelf doet Özyürek ook onderzoek naar de effecten van het gebruik van gebarentaal, onder andere binnen het Language in Interaction-project. “De overheid, onderwijzers en CI-deskundigen suggereren vaak dat gebarentaal een negatief effect heeft op efficiënt gebruik van gesproken taal en op andere cognitieve vaardigheden”, vertelt ze. “Maar wij vinden in ons onderzoek geen schadelijke gevolgen: een en dezelfde spreker kan perfect vloeiend zijn in zowel gesproken als gebarentaal. We zien zelfs dat gebaren de visuele aandacht bevorderen en het lijkt ook een positief effect te hebben op de aandacht.”

Kwestie van maanden

Een officiële juridische status van de NGT zou het gebruik van gebarentaal bevorderen en daarmee het welzijn van de doven ten goede komen. Het VN gehandicaptenverdrag, dat Nederland al in 2007 ondertekende, maar pas in 2016 bekrachtigde, dwingt ook tot officiële erkenning. Hierin staat onder meer dat deelnemende landen ‘het gebruik van gebarentalen erkennen en bevorderen’ (artikel 21). Artikel 30.4 zegt zelfs: ‘Personen met een handicap hebben op voet van gelijkheid met anderen recht op erkenning en ondersteuning van hun specifieke culturele en taalkundige identiteit, met inbegrip van gebarentalen en de dovencultuur.’

Al met al lijkt het dus de hoogste tijd voor officiële erkenning. Tweede Kamerlid Dik-Faber durft een voorzichtige voorspelling te doen wanneer het aangepaste wetsvoorstel in de plenaire vergadering behandeld zal worden: “Ik schat in dat het gaat om een kwestie van maanden.” Kunnen we nu dan de NRC-vraag uit 2016 opnieuw stellen? Wordt gebarentaal binnenkort officieel?