De Wet van Murphy is een populaire uitdrukking. Wat houdt de theorie eigenlijk in, wie was Murphy en hoeveel recht heeft hij op het naamgeverschap? “Als er meerdere manieren zijn om iets te doen, zal één van die manieren rampzalig aflopen.”
Vliegtuigcrashes, bijna-vliegtuigcrashes, bomaanslagen en kapingen. In het tv-programma Air Crash Investigation op National Geographic komen nabestaanden, luchtvaartexperts, piloten en wetenschappers aan het woord, om hun licht te laten schijnen over dramatische gebeurtenissen in de luchtvaartgeschiedenis. Albert Vinke is luitenant-kolonel buiten dienst van de Koninklijke Luchtmacht, studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en fan van het programma. “Dat laat zien dat het overgrote deel van de rampen te danken is aan menselijk falen”, aldus Vinke.
“Dat menselijk falen is onvoorspelbaar. Je doet van alles om het te voorkomen, zoals protocollen aanleggen, maar er komt een moment dat het fout gaat. Is het niet in de luchtvaart, dan wel in de medische wereld. Een zeer protocollaire omgeving, waar jaarlijks vele doden vallen door medische blunders. Hetzelfde geldt voor apotheken, het autoverkeer en treinrampen: die ontstaan vaak door menselijke fouten. Ik geloof daarom zeker in de Wet van Murphy.”
Grap of natuurkundige wet
Als iets fout kan gaan, zal het fout gaan. Het is in de kern wat de Wet van Murphy inhoudt. De wet wordt toegeschreven aan de Amerikaanse ruimtevaartingenieur en luchtmachtofficier Edward Murphy (1919-1990). Tijdens een onderzoek naar de ontwikkeling van een raket zou Murphy zijn theorie hebben uitgesproken, die daarna is genoteerd in een notitieblok door één van zijn collega’s.
“Het houdt in feite in dat als er meerdere manieren zijn om iets te doen, één van die manieren rampzalig af zal lopen”, verduidelijkt Vinke. “Ook al is het daarvoor 20.000 keer goed gegaan. Zo’n ramp kan zich voltrekken door onoplettendheid, wat weer het gevolg kan zijn van iemands kopzorgen over relatieproblemen of een ziekte.” Vinke vertelt dat er in de wetenschap geen consensus is over hoe serieus de Wet van Murphy moet worden genomen. “Men beschouwt het in feite meer als een grap dan een natuurkundige wet. Het wordt wél gezien een voorkomend verschijnsel dat eens in de zoveel tijd opspeelt.”
Dat is inderdaad hoe Arno Hoefnagels het ziet. Hij is promovendus in de theoretische natuurkunde aan de Universiteit Utrecht. Hij ziet de Wet van Murphy meer als een statistische uitspraak: “Stel je bent bezig met een complex iets, zoals een raketlancering. Als je deze lanceert, moeten er duizenden of tienduizenden dingen allemaal tegelijk goed gaan. Elk schroefje moet naar behoren functioneren, anders ontploft de raket. De kans dat elk onderdeel stuk gaat is klein, de kans dat één onderdeel stuk gaat is groot.”
Als je een raket lanceert, moeten er duizenden of tienduizenden dingen allemaal tegelijk goed gaan.
Pixabay CC0Kundigheid van de mens
De Wet van Murphy laat volgens Hoefnagels zien hoe kundig mensen zijn in het maken van ongelofelijk complexe dingen. “Elk van de tienduizenden onderdelen zit zo goed in elkaar, dat het vrijwel onmogelijk is dat iets fout gaat. In die zin is de wet van Murphy een testament van hoe de mensheid zoveel kennis en techniek ontwikkelde dat – ondanks dat alle statistische wetten het onmogelijk zouden moeten maken – toch zoveel gedaan krijgt.”
Hoefnagels ziet de Wet van Murphy niet als een natuurwet, onder meer omdat een natuurwet ‘altijd gebouwd moet zijn op concrete experimentele data’ en er ‘een bepaalde precisie’ moet zitten aan een natuurkundige wet. “Iets moet op zo’n manier geformuleerd zijn dat je er berekeningen mee kan doen. De wet van Murphy is in mijn ogen meer een observatie over de wereld om ons heen.”
Maskelyne’s Law of Holt’s Law
Murphy kreeg de wet naar zich vernoemd, maar het had net zo goed anders kunnen lopen. Er zijn de nodige andere figuren uit de geschiedenis die met soortgelijke theorieën kwamen. Zo zou de Engelse wiskundige Augustus de Morgan hebben gezegd: “Wat er kan gebeuren, zal gebeuren, zolang we genoeg proeven doen.” Aan de Amerikaanse politicus Alfred Holt wordt de volgende quote toegeschreven: “Alles wat op zee fout kan gaan, zal vroeg of laat fout gaan.” En in 1908 zou de goochelaar Nevil Maskelyne hebben gezegd dat alles wat fout kan gaan fout zal gaan, verwijzend naar het voor eerst openbaar opvoeren van een goocheltruc.
Vinke schrijft, ook vanwege zijn geschiedkundige achtergrond, regelmatig artikelen voor het online geschiedenismagazine Historiek. Hij raadpleegt daarvoor onder andere wetenschappelijke boeken en artikelen, documentaires en krantenartikelen. Hij schreef voor historiek over de Wet van Murphy, in het bijzonder over hoe een menselijke fout zou kunnen leiden tot een ramp met het wereldwijde atoomarsenaal. In het verleden zijn er al bijna dergelijke rampen gebeurd, vertelt hij.
Kernramp afgewend
Zo voer een Russische onderzeeër met kernwapens aan boord op het hoogtepunt van de koude oorlog in de buurt van Cuba. De bemanning had toestemming om de kernwapens te gebruiken, zou er daadwerkelijk oorlog uitbreken. Een Amerikaanse torpedojager vuurde niet-dodelijke waarschuwingsschoten af op het Sovjetschip. Er was één probleem: de bemanning in de Russische onderzeeër was te diep onder water voor radiocontact en kon dus niet het bericht ontvangen dat de dieptebommen slechts waarschuwingsschoten waren. De kapitein van de onderzeeër wilde een nucleaire torpedo afvuren. Volgens het protocol moesten drie officieren aan boord toestemming geven. Eén officier, Vasili Arkhipov, weigerde. Na een discussie kon hij de anderen overtuigen de kernwapens niet te vuren.
Was de nucleaire torpedo toch afgevuurd, dan had dit volgens Vinke waarschijnlijk geleid tot een kernwapenconflict en mogelijk de start van de Derde Wereldoorlog. “Er zijn meer voorbeelden, waarbij het nét goed ging. Maar ooit wordt er wél die menselijke fout gemaakt.”
Anders gedacht
Soms zit iets even net anders dan je altijd dacht te weten. Want, de bliksem slaat nooit twee keer op precies dezelfde plek in en echte alfa's zijn niet goed met cijfers, toch? Welnee! Lees in deze serie hoe het wel echt zit.
