Epidemie via de spreekkamer

Mycobacterium abscessus, een bacterie die longontsteking veroorzaakt en resistent is tegen meerdere antibiotica, is een gevaar voor patiënten met taaislijmziekte. Tot nu toe dacht men dat deze patiënten de bacterie oppikten uit hun dagelijkse omgeving. Uit genetische analyses blijkt nu dat patiënten vooral elkaar besmetten, in ziekenhuizen.

11 november 2016

Verdikking van de vingertoppen is een bijverschijnsel van cystic fibrosis (taaislijmziekte).
Jerry Nick, M.D. CC BY 3.0

In Nederland lijden ongeveer 1500 mensen aan de erfelijke ziekte cystic fibrosis, ook wel taaislijmziekte genaamd. De levensverwachting van een patiënt is slechts veertig jaar. Lijders aan de ziekte produceren abnormaal taai slijm in onder meer de longen, waardoor die geleidelijk steeds slechter gaan functioneren. Voor bijna alle patiënten geldt dat ze uiteindelijk een longtransplantatie nodig hebben om hun leven te verlengen.

Verontrustende feiten

Een groot internationaal team van onderzoekers, waaronder microbioloog Jakko van Ingen van het Radboud UMC in Nijmegen, heeft nu verontrustende nieuwe feiten ontdekt over een ernstige longontsteking die vooral bij cystic fibrosis-patiënten voorkomt, veroorzaakt door Mycobacterium abscessus. Deze bacterie is verwant aan de bacteriën die tuberculose en lepra veroorzaken. Mycobacterium abscessus is zeer moeilijk te bestrijden, omdat hij al resistent is tegen meerdere antibiotica.

Van Ingen: “De infectie zelf is niet fataal voor de patiënt, maar zorgt er wel voor dat zijn longen versneld gesloopt worden door de cystic fibrosis. En als een patiënt deze infectie heeft, komt hij of zij in principe niet in aanmerking voor een longtransplantatie.”

Vroeger dacht men dat cystic fibrosis-patiënten in hun dagelijkse omgeving besmet raakten met Mycobacterium abscessus. Maar nu is gebleken dat het een epidemie is die zich via behandelcentra voor cystic fibrosis verspreidt. — Vroeger dacht men dat cystic fibrosis-patiënten in hun dagelijkse omgeving besmet raakten met *Mycobacterium abscessus*. Maar nu is gebleken dat het een epidemie is die zich via behandelcentra voor cystic fibrosis verspreidt.
Bryant e.a.,Science

Van mens op mens

Tot nu toe dacht men dat patiënten de besmetting toevallig oppikten uit hun dagelijkse omgeving, omdat deze ook voor kan komen in voedsel of water. Maar uit genetische analyses van het onderzoeksteam blijkt met vrij grote zekerheid, dat Mycobacterium abscessus zich ook van mens op mens kan verspreiden. Erger nog, het ziet ernaar uit dat de bacterie zich vooral verspreidt via behandelcentra voor cystic fibrosis-patiënten.

Van Ingen: “Patiënten hoesten de bacterie uit, en we denken dat die zich verspreidt via kleine druppeltjes in de lucht, die neerslaan op tafels en stoelen. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat patiënten die na elkaar in dezelfde ruimte zijn geweest elkaar besmetten, zonder direct contact.”

Stamboom

In vakblad Science reconstrueren de onderzoekers deze week de stamboom van de variant van Mycobacterium abscessus die sinds 1978 tientallen gevallen van deze longontsteking heeft veroorzaakt. Overigens is pas door dit onderzoek duidelijk geworden, dat het clusters van ziektegevallen betreft, met bacteriën die bijna klonen van elkaar zijn.

Dit heeft grote consequenties voor ziekenhuizen en behandelcentra voor cystic fibrosis-patiënten. In Cambridge mogen besmette patiënten al niet meer op de algemene polikliniek komen voor behandeling. Van Ingen: “Nu we dit weten, moeten we daar beleid op gaan maken, maar het moet wel menswaardig blijven voor de patiënt.” Verplicht mondkapjes dragen zou een optie kunnen zijn, maar ook speciale luchtbehandeling in kamers waar patiënten komen.

Van Ingen: “Deze bacterie wordt steeds virulenter. Tegen de tijd dat we die bij een patiënt ontdekken, is hij al resistent tegen de meeste antibiotica. We hebben nog een paar middelen over om de bacterie te bestrijden, maar de bijwerkingen zijn vreselijk. Heel heftige misselijkheid, aantasting van het beenmerg, en soms doofheid die nooit meer herstelt. Ook moet je die middelen via een infuus toedienen, en dat maanden- tot wel jarenlang.”

Onbesmette longen

Als patiënten vroeg of laat toch een longtransplantatie nodig hebben, waarom zou je dan die besmette longen er niet gewoon uithalen en vervangen door onbesmette longen? Dat is echter veel te simpel geredeneerd. Tijdens zo’n ingrijpende operatie is niet te voorkomen dat Mycobacterium abscessus vanuit de longen zich in de rest van het lichaam nestelt. En vervolgens moet de patiënt medicijnen nemen die zijn immuunsysteem onderdrukken, om afstoting van het vreemde orgaan te voorkomen. Dat maakt de bacterie nog moeilijker te bestrijden. Toch wordt het in zeldzame gevallen wel gedaan.

Gezonde mensen hebben van deze bacterie niets te vrezen.
Flickr, René Gademann via CC BY 2.0

Van Ingen: “Dat is telkens een strijd. Wij als behandelaars zeggen dan: doe alsjeblieft een transplantatie, het is de enige oplossing, maar dan zegt het transplantatieteam: dat kan niet, het geeft alleen maar méér problemen.”

Mycobacterium abscessus kan ook mensen met andere longziektes besmetten, of die een andere orgaantransplantatie hebben ondergaan. Er zijn overigens geen gevallen bekend waarbij een cystic fibrosis-patiënt een niet-patiënt besmette. Gezonde mensen hebben van deze bacterie weinig tot niets te vrezen.

Bron

Bryant, J.M. e.a., Emergence and spread of a human-transmissible multidrug-resistant nontuberculous mycobacterium, Science (11 november 2016), DOI:10.1126/science.aaf8156

Reageer