Emotie en twijfel: weten wat we nog niet weten

Dan een expert op het gebied van functionele neurobeeldvorming aan Universiteit Maastricht, Bettina Sorger. Zij werkt aan een manier om patiënten met het _locked-in_-syndroom te laten communiceren met de buitenwereld. Hiervoor maakte Sorger een Brain-Computer-Interface (BCI) op basis van fMRI. Daarmee kunnen onderzoekers met een precisie van minder dan een millimeter naar de activiteit in de hersenen kijken. Deze hersenactiviteit kan ingezet worden als communicatie. Wanneer een patiënt denkt aan bewegen, is er andere hersenactiviteit zichtbaar dan als dezelfde patiënt denkt aan zingen. Door deze verschillende manieren van denken aan een letter te koppelen (Denken aan bewegen is ‘A’ en denken aan zingen is ‘B’) kunnen mensen met een totale verlamming alsnog met de wereld communiceren.

Als Sorger de techniek demonstreert, kijkt het publiek ademloos naar het beeldscherm van haar laptop waar haar eigen hersenactiviteit op te zien is. Hoewel het overgrote deel van het publiek geen idee heeft waar te kijken, kun je een speld horen vallen. Helaas lukt het niet helemaal: de eerste letter klopt, maar de tweede niet. De mogelijkheid en implicaties van de BCI laat toch een diepe indruk achter in de Stadsschouwburg.

Nederlands meest geliefde neuropsycholoog Erik Scherder (Vrije Universiteit) spreekt over de ziekte van Alzheimer. Op beelden op de grote schermen is overduidelijk te zien wat de slopende ziekte aanricht in een menselijk brein. In het hele brein? Nee, dat niet: een klein gedeelte blijft gespaard van de neerdalende eiwitten en afname van grijze massa. Het is het gedeelte dat te maken heeft met muziek én motoriek. Niet alleen kunnen mensen met een vergevorderd stadium van de ziekte van Alzheimer daardoor nog blij worden van melodieën die uit hun verre jeugd komen, die muziek activeert het hele brein.

Dat muziek en beweging verbonden zijn demonstreert Scherder door het hele publiek ‘van voor naar achter van links naar rechts’ te laten zingen, terwijl de bewegingen precies tegenovergesteld aan de tekst zijn. Chaos en hilariteit tot gevolg – wat later nog verder benadrukt zal worden door de charmante ‘wetenschapscomedian’ Lieven Scheire: “Als er nu aliens landen die bij het Gala van de Wetenschap naar intelligent leven zoeken, maken ze direct rechtsomkeert als ze dit zien.”

Een duizelingwekkende reis

Dan neemt de avond een andere wending. Want waar Robbert Dijkgraaf (Princeton, Universiteit van Amsterdam) is, volgt natuur- en sterrenkunde. En met wie is dit beter te bespreken dan Kavli-prijswinnaar Ewine van Dishoeck? “Alsof Mick Jagger en Paul McCartney samen op een bank zitten”, benadrukt presentator Jim Jansen de grootsheid van het duo.

Ze bespreken de hoogtepunten van de sterrenkunde. Het is een goede tijd om sterrenkundige te zijn, zo blijkt. Zwaartekrachtgolven, zwarte gaten, exoplaneten en de aanwezigheid van waterstofatomen op planeten. Alles komt in gigantische vaart voorbij, terwijl op de schermen de sterrenstelsels langs schieten. Een ruimtereis in de Stadsschouwburg.

Mocht het het publiek nog niet duizelen, dan zorgt John van der Oost daar wel voor. De aan de Universiteit Wageningen verbonden microbioloog legt CRISPR-Cas – een methode waarbij DNA erg precies kan worden gemodificeerd – tot in detail uit. De zaal wordt onrustig, twijfelende blikken opzij: vindt de buurvrouw het ook zo moeilijk? Dat deze pittige materie begrijpelijker gebracht kan worden, laat NEMO Kennislink’s hoofdredacteur Sanne Deurloo vervolgens zien.

Het publiek houdt kaartjes omhoog met letters die samen een DNA-streng vormen. Samen met detective CRISPR en haar hondje Cas gaat Deurloo op zoek naar het ene stukje DNA dat aangepast moet worden om het publiek van een klein tomaatje om te toveren in een grote sappige tomaat. Daarna volgt een korte discussie: moeten we CRISPR-Cas al inzetten? Het publiek steekt gretig de groene kant van het kaartje omhoog. Als het aan de Stadsschouwburg ligt kan de CRISPR-Cas-revolutie morgen beginnen.