In de Verenigde Staten is één patiënt met uitgezaaide borstkanker succesvol behandeld met immuuntherapie. De patiënt leeft nu al twee jaar zonder dat de ziekte is teruggekomen. Ton Schumacher, immunoloog aan het Nederlands Kanker Instituut, noemt het resultaat bemoedigend, maar blijft ook kritisch.
Immuuntherapie is een relatief nieuwe vorm van behandeling tegen kanker. Het is drastisch anders dan andere methodes: immuuntherapie richt zich niet op de tumor zelf, maar op het afweersysteem van de patiënt. Bepaalde afweercellen, de T-cellen die lichaamsvreemde stoffen kunnen herkennen, worden bij immuuntherapie getraind om kankercellen op te sporen en te vernietigen. De aanpak is met name effectief bij vormen van kanker met relatief veel DNA-schade, zoals huidkanker (melanoom) en longkanker.
82 miljoen T-cellen
Steven Rosenberg, onderzoeker aan het Amerikaanse National Cancer Institute, heeft immuuntherapie nu voor het eerst succesvol toegepast bij een patiënt met uitgezaaide borstkanker. Hij nam tumorweefsel en bloed af bij een 49-jarige uitbehandelde vrouw en ging daar in het laboratorium mee aan de slag. Hij onderzocht het DNA van de kankercellen op veranderingen en voorspelde op basis daarvan welke stukjes eiwit hij aan de afweercellen aan moest bieden. Vervolgens liet hij deze eiwitten door patiënteigen dendritische cellen aan gekweekte T-cellen presenteren. Alleen T-cellen die actief waren tegen de aangeboden eiwitten werden teruggegeven aan de patiënt.
De patiënt werd uiteindelijk behandeld met 82 miljoen T-cellen. 22 maanden later waren uitzaaiingen onder de huid en in de lever niet langer zichtbaar op scans. Een bijzonder resultaat. De Canadese kankeronderzoeker Laszlo Radvanyi spreekt in het blad Nature Medicine dan ook van een doorbraak op het gebied van immuuntherapie. Ton Schumacher, immunoloog aan het Nederlands Kanker Instituut, is terughoudender. “Het resultaat is bemoedigend en aanleiding voor verder onderzoek, maar zeker niet meer”, laat hij in een reactie weten.
Voorzichtig
Volgens Schumacher zijn er twee kanttekeningen te plaatsen bij dit nieuws. Ten eerste werd de patiënt niet alleen behandeld met gekweekte T-cellen, maar ook met checkpoint remmers. Checkpoint remmers zijn medicijnen die de afweerreactie versterken door te binden aan specifieke schakelaars op de afweercellen of de kankercellen. Deze medicijnen worden in sommige gevallen al ingezet voor de behandeling van bijvoorbeeld longkanker of niercelkanker. Schumacher acht het waarschijnlijk dat de T-cel-therapie verantwoordelijk is voor het verdwijnen van de uitzaaiingen bij deze patiënt, maar vanwege de extra behandeling is dat niet helemaal helder.
Ten tweede, en dat is een groter punt van zorg, is het Schumacher volstrekt onduidelijk in hoeverre deze data zijn te extrapoleren naar andere patiënten met borstkanker. Borstkanker is een verzamelnaam voor allerlei tumoren die kunnen ontstaan in het borstweefsel. Sommige tumoren ontstaan in een melkgang, anderen in een melkklier. Sommige vormen van borstkanker zijn hormoongevoelig, anderen juist niet. Al deze factoren bepalen hoe een kankercel op een behandeling zal reageren. Wat bij de ene patiënt wel werkt, heeft bij een andere patiënt wellicht totaal geen effect.
Zolang de werkzaamheid van T-cel therapie niet is aangetoond in meerdere patiënten met borstkanker, blijft Schumacher voorzichtig. “Ik zou het erg ongelukkig vinden als vrouwen met borstkanker nu de boodschap mee krijgen dat immuuntherapie werkt voor borstkanker”, schrijft hij. “Zo ver zijn we helaas nog lang niet.”