Eerlijkheid als medicijn

Door het coronavirus zie ik mensen om mij heen worstelen met de nieuwe regels in het openbare leven. De een houdt zich er netjes aan, de ander heeft nog steeds niet begrepen dat hij/zij geen pak wc-papier voor de neus van een ander mag weggrissen, want: geen 1,5 meter afstand! Daarnaast, als je bijvoorbeeld gewend bent om met een groep vrienden elke week samen film te kijken, is het gewoon moeilijk om die traditie stop te zetten. De vraag is nu: hoe spreek je iemand aan op gedrag dat tegen de nieuwe regels ingaat? Hoe ga je je vrienden vertellen dat jullie beter niet samen film kunnen kijken wanneer de meerderheid van de groep zich niks van de waarschuwingen van Rutte aantrekt?

Eerlijkheid als medicijn

In Plutarchus’ ogen is eerlijkheid een soort medicijn, waarmee je het gedrag van je vrienden kunt corrigeren. (Het is voor hem vanzelfsprekend dat zij dat willen.) Alleen, als je eerlijk bent, moet je dat wel op een vriendelijke manier doen. Verwijten maken heeft namelijk geen zin, want dan zullen mensen in de verdediging schieten en niet naar je luisteren. Als je op een prettige wijze en zonder kritiek te leveren je vrienden aan kunt spreken op hun gedrag, zul je zelfs hun bewondering winnen.

Nu denk je misschien: ja, dag, dat had mijn moeder me ook wel kunnen vertellen. In het gunstige geval heb je inderdaad zo’n wijze moeder, maar Plutarchus werkt dit thema op een diepgaande manier uit.

Hij beschrijft allerlei situaties waarin mensen hun vrijheid van meningsuiting op een verkeerde manier gebruiken. Bijvoorbeeld door de persoon die zij willen corrigeren, belachelijk te maken, en net te doen alsof ze zelf alles goed doen. Ook beschrijft hij de situatie waarin iemand de ander terechtwijst ten overstaan van een groep mensen, wat iedereen zal zien als een manier om op te scheppen in plaats van eerlijkheid te tonen. Wat moet je dan wél doen? Twee adviezen van Plutarchus zijn denk ik extra waardevol in deze coronacrisis.

Het eerste gaat over eerlijkheid naar iemand die tegenslag heeft gehad of zich rot voelt. Er wordt een voorbeeld gegeven van een verbannen politicus, die zich miserabel voelt omdat hij niet meer aan het openbare leven kan deelnemen – vergelijkbaar met hoe wij ons nu tot onze huiskamers moeten beperken. Deze banneling wil geen kritiek horen, hij wil horen dat het eigenlijk allemaal zo erg niet is, en dat deze tegenslag ook positieve kanten heeft. Eerlijkheid verpakt in troostende woorden is wat we in deze situatie het liefste willen.

De tweede, volgens Plutarchus de beste methode, is om in plaats van een ‘ik-versus-jou’-perspectief een ‘wij’-perspectief aan te nemen, en zo jezelf te betrekken in de kritiek. Plutarchus geeft een voorbeeld uit Homerus’ Ilias, boek 11. De Grieken bevinden zich in een penibele situatie, want ze worden massaal ingemaakt door Hector, de Trojaanse prins. Gefrustreerd roept de held Odysseus naar zijn vriend Diomedes: “Zeg, Diomedes, zijn we soms vergeten hoe sterk we zijn?” In plaats van Diomedes te beschuldigen van zwakheid neemt Odysseus de helft van de verantwoordelijkheid op zich. Zo spoort hij hen beiden aan.