Een zomer lang leesplezier

Aap slaat maat

Door Henkjan Honing

De witte kaketoe Snowball werd in 2007 wereldberoemd dankzij een filmpje waarin hij dansend te zien is op een nummer van de Backstreet Boys. Parmantig stapt Snowball mee op de maat van de hit ‘Everybody’. De beelden gaan viraal en menigeen is onder de indruk van de muzikaliteit van de mooie vogel.

Maar is Snowball wel echt muzikaal? Of is dat een unieke menselijke eigenschap en doet hij gewoon zijn baasje na? En wat is ‘muzikaliteit’ eigenlijk precies? In ‘Aap slaat maat’ neemt hoogleraar muziekwetenschap Henkjan Honing de lezer mee in zijn zoektocht om antwoord te geven op deze vragen en meer.

Dit prettig leesbare boek beantwoordt niet alleen op overtuigende wijze bovenstaande vragen – voor zover de wetenschap dat momenteel toestaat althans. Honing laat ook mooi het proces van wetenschap bedrijven zien. Inclusief persoonlijke afwegingen voor het al dan niet gebruiken van proefdieren, ontdekkingstochten in voor hem nieuwe vakgebieden, bezoeken aan laboratoria over de hele wereld, onverwachte tegenslagen, euforie uit data-analyses en weddenschappen met collega’s. Een kleine spoiler: Snowball heeft Honing een goede fles wijn gekost.

Lees meer over ‘Aap slaat maat’

——

Nepnieuws – een wereld van desinformatie

Door Han van der Horst

Nepnieuws mag iets typisch van dit digitijdperk lijken, in werkelijkheid is het van alle tijden en standen, zo laat dit boek zien. Zo liet keizer Karel de Grote zijn oren nogal eens hangen naar de verkeerde lieden, die door het succesvol verspreiden van leugens voet aan de grond wisten te krijgen. En wat te denken van Paus Urbanus II die door grove leugens te verspreiden over zogenaamde wandaden van ‘ongelovigen’ maar liefst 25.000 Europeanen op de been wist te krijgen voor wrede kruistochten in het Midden-Oosten?

Doordat de auteur allerlei historische voorbeelden van nepnieuws bespreekt, krijg je bovendien inzicht in hoe het verspreiden van nepnieuws in zijn werk gaat – en ook waarom wij mensen ons graag een rad voor ogen laten draaien. Met een knipoog geeft Van der Horst je in het laatste hoofdstuk zelfs tips om je eigen nepnieuws te produceren. Zo dien je je verhaal simpel te houden: elk verspreid nepnieuwtje moet slechts om één vijand draaien. Als je de tegenpartij vervolgens een lekker schurkachtig karakter meegeeft van het niveau dat we uit sprookjes (her)kennen, ben je goed op weg. Omdat dit boek vlot wegleest – en bij tijden echt hilarisch is – is het ideaal vakantieleesvoer. Mocht je koffer al vol zitten, overweeg dan het e-book; de paperback is aan de dikke kant.

Lees meer over ‘Nepnieuws – een wereld van desinformatie’

——

Ontpillen

Door David van Bodegom

Een arts die zo min mogelijk pillen voorschrijft. Dat klinkt tegenstrijdig, maar volgens arts en verouderingswetenschapper David van Bodegom is het dat helemaal niet. In zijn boek ‘Ontpillen’ legt hij uit waarom.

Tijdens zijn promotieonderzoek ontdekte Van Bodegom dat Ghanese ouderen veel vitaler zijn dan Nederlandse ouderen. En hij ontdekte ook hoe dat komt. Ghanese ouderen hebben een gezond dieet en krijgen dagelijks veel lichaamsbeweging. Daardoor komen bekende ‘ouderdomsklachten’ zoals diabetes, een hoge bloeddruk of dementie er nauwelijks voor. Als Nederlanders gezonder zouden leven, zouden ook hier minder ouderdomsklachten voorkomen. Maar je leefstijl aanpassen is moeilijk en daarom gebruiken veel mensen pillen om hun symptomen te onderdrukken. Mensen langer gezond houden in plaats van beter maken, werd de missie van Van Bodegom.

In zijn boek legt hij per aandoening uit wat de stand van de wetenschap is. Waarom krijgen mensen deze aandoening, welke medicijnen zijn er, waarom werken de medicijnen niet altijd en wat kunnen mensen zelf doen om de aandoening te voorkomen of de symptomen te verminderen? De aanbevelingen liggen vaak voor de hand (niet roken, meer vezels eten, meer bewegen), maar van Bodegom legt duidelijk uit waarom zo’n interventie de aandoening kan remmen. En hij benadrukt dat het ook niet zwaar hoeft te zijn om gezonder te leven. Als je dagelijkse routine op orde is, zijn uitspattingen helemaal niet zo erg. Je wordt niet dik van twee weken luieren op het strand, je wordt dik van iedere dag uren lang zittend achter een bureau doorbrengen.

Lees meer over ‘Ontpillen’

——

Darwin in de stad

Door Menno Schilthuizen

Is evolutie een traag proces? Darwin dacht van wel, maar na het lezen van dit boek moet je concluderen dat ook hij het wel eens mis had.

Nu de mens de leefomgeving in vliegende vaart verandert – met name in de stad – heeft ook de evolutie een tandje bijgezet. Eikelslankmieren uit de stad kunnen beter tegen de hitte, klifzwaluwen die in viaducten nestelen kregen kortere vleugels waardoor ze naderende auto’s sneller kunnen ontwijken, en de stadsbewoners onder de Anolis-hagedissen hebben langere poten en plakkerigere teenkussentjes dan hun soortgenoten, om zich snel langs een gladde muur uit de voeten te kunnen maken. Ook het gedrag van dieren veranderde: stadsvogels zijn bijvoorbeeld brutaler dan die van het platteland – en dat is al zo op het moment dat ze uit het ei kruipen, toonden wetenschappers aan met slimme experimenten.

Schilthuizen schreef een boeiend en leerzaam boek over deze stadsevolutie, waarin hij de diepgang niet schuwt maar op luchtige wijze weet te serveren. Talloze wonderbaarlijke voorbeelden komen voorbij. Niet als opsomming van verschijnselen, maar in dienst van een zorgvuldig opgebouwd verhaal. En tenslotte, ook niet onbelangrijk: het leest als een trein, en is bij vlagen bijzonder geestig. Lezen!

Lees meer over ‘Darwin in de stad’

——

Schaal

Door Geoffrey West

De stad is waar het gebeurt, in goede en slechte zin. Steden zijn de aanjagers van welvaart, innovatie en creativiteit, maar ook van criminaliteit, armoede, ziekte en vervuiling. De explosieve verstedelijking brengt grote problemen met zich mee, maar toch begrijpen we eigenlijk heel weinig van de dynamiek van steden.

Natuurkundige Geoffrey West verbaast zich daarover, vooral omdat er zulke opvallende overeenkomsten zijn tussen de groei van steden, bedrijven én levende wezens. West begint bij de biologie. Hij beschrijft hoe het grootste zoogdier, de blauwe vinvis, eigenlijk een opgeschaalde versie is van het kleinste, de spitsmuis. De natuur zit vol met zogeheten schaalwetten en West weet met verbluffende voorbeelden helder uit te leggen wat dat betekent. Niet alleen voor levende organismen, maar ook voor bedrijven en steden.

Je leest over onze beperkte levensduur, over de onmogelijkheid van Godzilla en over de gelijkenis tussen ons bloedvatenstelsel en de verkeersstromen vanuit de Texaanse havenstad Laredo. Je krijgt veel voorgeschoteld, maar dankzij de heldere verhaallijn en de duidelijke boodschap van West raak je niet verloren in de stortvloed aan informatie. Geen lichte kost, maar wie er echt voor gaat zitten, wordt beloond met veel stof tot nadenken.

Lees ook de uitgebreide recensie van ‘Schaal’ op NEMO Kennislink

Lees meer over ‘Schaal’

——

Het mysterie van de tijd

Door Carlo Rovelli

Natuurkundig gezien duurt een strandvakantie langer dan van een vakantie in de bergen. Geen zorgen als je deze zomer de bergen in trekt: het verschil is niet te merken, maar nauwkeurige experimenten laten zien dat klokken écht sneller tikken op grote hoogte.

Het kan nog gekker. De Italiaanse theoretisch natuurkundige Carlo Rovelli gaat in zijn populairwetenschappelijke boek ‘Het mysterie van de tijd’ op zoek naar de aard van de tijd. Ons begrip van de tijd veranderde in de loop der jaren behoorlijk. Zo zegt Einsteins relativiteitstheorie dat er helemaal geen ‘universele tijd’ is. Iedereen leeft op zijn eigen ‘tijdeilandje’. Op de allerkleinste schaal van het universum lijkt tijd niet eens te bestaan.

Waarom ervaren wij tijd, die bovendien één kant op gaat? Waarom hebben we alleen herinneringen van het verleden, en niet van de toekomst? Volgens Rovelli heeft het te maken met de manier waarop we de wereld waarnemen. Balancerend op de grens van natuurkunde en filosofie ontrafelt hij de tijd zo ver mogelijk. En dat is soms lastig. Deze fascinerende materie is moeilijk te behappen in zó weinig tijd. Toch levert dit boek je ongetwijfeld een aantal nieuwe inzichten op, of het nu op een berg of op het strand is.

Lees meer over ‘Het mysterie van de tijd’

——

Goodbye Architecture

Door Vincent Valentijn en Kim Verhoeven

Het lijkt misschien een rare keuze om als leestip voor de zomer een boek over crematoria aan te raden. Vakantie draait tenslotte om mooi weer en plezier maken. Dan staat de dood daar ver vanaf. Maar vakantie gaat ook over nieuwe dingen ontdekken en dan merken dat je iets interessant vindt waarvan je nog helemaal niet wist dat het zo fascinerend was.

Dat is ook zo met ‘Goodbye Architecture’. Twee architecten onderzochten jarenlang de vormgeving van 26 gebouwen in Europa. Ze laten crematoria zien die lijken op een bruidstaart, deels onder de grond liggen of een toren van tentdoek in een lichtgevende kleur hebben. Ik had verwacht dat de architectuur van het afscheid heel eentonig en saai zou zijn. Maar het is juist verrassend veelzijdig en veel opmerkelijker dan het op het eerste gezicht lijkt.

Lees hier een uitgebreidere recensie van ‘Goodbye Architecture’.

Lees meer over ‘Goodbye Architecture’

——

The Wizard and the Prophet

Door Charles C. Mann

We leven inmiddels met ruim 7,5 miljard mensen op de wereld. Kan onze aarde over veertig jaar een bevolking van 10 miljard aan? Het antwoord op deze vraag, brengt je in één van de twee kampen die bepalen hoe het verder moet met de wereld, schrijft de prijswinnende Amerikaanse wetenschapsjournalist Charles Mann in zijn nieuwste boek. Het verscheen begin dit jaar in het Engels en is helaas nog niet vertaald in het Nederlands.

Antwoord je met ja, dan ben je een wizard. Daarmee verwijst Mann naar Norman Borlaug, de nobelprijswinnaar die zorgde voor een groene revolutie en zo voorkwam dat een miljard mensen stierven van de honger. Wizards zien mensen als heersers over de wereld, die oneindig veel oplossingen voor alles kunnen bedenken.

Antwoord je nee, dan ben je een prophet, naar het evenbeeld van ecoloog William Vogt. Prophets vinden dat mensen beperkt worden door de wereld en zijn van mening dat de aarde natuurlijke grenzen heeft die we niet mogen overschrijden.

In zijn boek beschrijft Mann waarom wizards en prophets zo lijnrecht tegenover elkaar staan, waarom hun strijd zo hevig is als je het hebt over de duurzame landbouw, bevolkingsgroei en het klimaat, en waarom we uiteindelijk een keuze tussen die twee wereldbeelden moeten maken. Want hoe ziet het leven van onze kinderen er straks uit op deze steeds drukkere aardbol? Kortom, uitstekend materiaal om tijdens je vakantie eens rustig te overpeinzen.

Lees meer over ‘The Wizard and the Prophet’

In september verschijnt De Tovenaar en de Profeet bij uitgeverij Nieuw Amsterdam

——

Feitenkennis – 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt

Door Hans Rosling, Ola Rosling en Anna Rosling Rönnlund

De afgelopen twintig jaar is extreme armoede bijna gehalveerd. Wereldwijd genoten dertigjarige mannen gemiddeld tien jaar onderwijs, en dertigjarige vrouwen maar één jaar minder, tachtig procent van de éénjarigen in de wereld is ingeënt.

Een paar van de feiten die Hans Rosling ons wil leren. De meeste mensen weten dit niet. Ze denken dat het slechter gaat dan vroeger, terwijl het op veel vlakken ongelofelijk veel beter gaat dan twintig jaar geleden. ‘Wat overigens niet wil zeggen dat het goed gaat met de wereld. Het kan tegelijk beter en slecht gaan.’
Rosling, die je misschien kent van zijn befaamde TEDtalks, overleed in 2017. In dit boek, dat hij schreef samen met zijn zoon en schoondochter, legt hij uit waarom we het als mensen zo moeilijk vinden te begrijpen dat niet alles dramatisch verslechtert.

Het is een pleidooi voor helder en kritisch denken en tegelijkertijd een handboek met richtlijnen over hoe dat te doen. Een lekker lezend en verrassend vaak ontroerend boek omdat het ook de wereld achter de feiten toont en Rosling eerlijk schrijft over de fouten die hij zelf heeft gemaakt.

Rosling hoopte dat hij met dit boek de mensheid van zijn dramatische onwetendheid zou kunnen afhelpen. Oorspronkelijke titel Factfulness – how to really understand the world verscheen al in 24 verschillende talen. Het is een boek dat iedereen zou moeten lezen. Want zoals Rosling zegt in zijn Laatste woorden: een op feiten gebaseerd wereldbeeld is handig, net als GPS dat is, om je weg te vinden in een vreemde stad maar waarschijnlijk belangrijker: je voelt je er prettiger door, want je snapt dat we de wereld beter kunnen maken.

Op NEMO Kennislink staat ook nog een uitgebreidere recensie van dit boek.

Lees meer over ‘Feitenkennis’

——

De Eetwijze(r)

Door Anthony Warner

In de zomer gaat ons eetritme vaak op de schop door alle vakanties, de vele barbecues en het lekkere weer. Voor iedereen die wel eens twijfelt over zijn eetpatroon is ‘De Eetwijze(r)’ van Anthony Warner een echte aanrader. Warner is een kok, journalist en blogger die al jaren probeert om onzinnige voedingshypes te ontkrachten. In dit boek heeft hij al zijn bevindingen gebundeld en neemt hij je op een humoristische wijze mee in de bizarre wereld van de voedingshypes. Gewapend met wetenschappelijk onderzoek ontleedt Warner de herkomst en werking van hypes als paleo, het alkalische dieet en detoxen.

Als buitenstaander lijkt het soms moeilijk te geloven dat er echt mensen zijn die bleek in hun water gooien, alleen maar rauwe groente eten of denken dat een smoothie hun hele lijf reinigt. Hoewel het boek luchtig begint krijgt het een serieuze ondertoon als Warner de strijd aangaat met hypes rondom autisme en kanker die serieuze schade kunnen veroorzaken. De vele zijlijnen leiden soms af, maar geven ook een beeld van waarom wij als mensen makkelijk voor deze hypes vallen. Al met al een zeer leuk en informatief boek dat je zeker aan het denken zet.

Lees hier een uitgebreidere recensie van ‘De Eetwijze(r)’.

Lees meer over ‘De Eetwijze(r)’

——

Priemwoestijnen – Hoogtepunten uit de wiskunde van de 21ste eeuw.

Door Alex van den Brandhof

De hoofdstukken zijn getiteld 2001 tot en met 2017, en dat zet meteen de toon: de auteur – voormalig wiskunderedacteur van NEMO Kennislink – schrikt niet terug voor cijfers of formules. Hij koos uit elk jaar de meest aansprekende doorbraak in de wiskunde. Die variëren van makkelijk te begrijpen tot uiterst abstract, maar het lukt hem om van elk hoofdstuk een prettig leesbaar verhaal te maken. En de echte liefhebber is dan best bereid om ‘zich even schrap te zetten’. Bijvoorbeeld om een drie pagina’s lang bewijs van de Erdös-Mordell-ongelijkheid door te lopen.

Het is bemoedigend, dat je zo met slechts middelbareschoolwiskunde toch een vrij goed begrip krijgt van wat er speelt aan het front van de moderne wiskunde. Interessante trends zijn dat computers steeds vaker helpen bij bewijzen, en dat door online samenwerking hardnekkige problemen in beweging komen. Eén doorbraak is Nederlands. Die gaat over het kaartspel Set, althans, de willekeurig grote uitbreiding daarvan. Dion Gijswijt vond een bovengrens voor het aantal kaarten dat je kunt neerleggen zonder dat daar een Set tussen zit; een trio kaarten dat qua elk van zijn eigenschappen (kleur, vorm, aantal symbolen, etc.) óf volledig hetzelfde, of volledig verschillend is.

In de Priemwoestijnen – lange rijen opeenvolgende getallen die allemaal deelbaar zijn, dus niet priem – zul je met Alex van den Brandhof als gids niet verdwalen.

Lees meer over ‘Priemwoestijnen’

——

De vereeuwigde stad – Een literaire reisgids door het antieke Rome

Onder redactie van Nathasja van Luijn, Mark Oldenhave, Christoph Pieper

Wat is nou leuker op je vakantie naar Rome dan een reisgids die je laat terugreizen in de tijd? Antieke schrijvers geven een kijkje in het Rome van hun tijd, aan de hand van tekstfragmenten over twintig Romeinse bezienswaardigheden. Zo schreef Ovidius over het bekende Colosseum: ‘Jonge vrouwen komen om te kijken, ze komen om zelf gezien te worden: dit is de plek waar kuise verlegenheid verloren gaat.’ Geen plek voor je puberdochter!

Dit soort inzichten uit de Oudheid (de originele teksten in Grieks of Latijn staan erbij) vullen de huidige auteurs aan met nog veel meer weetjes. Voor de extra context is er een tijdlijn van het Oude Rome, een index van geciteerde schrijvers en een nawoord van Fik Meijer over het leven van de gewone Romein.

Om de connecties tussen de beroemde gebouwen te laten zien, vind je een aantal plattegronden in het boek. En voor de niet-lezer is er zelfs een website met wandelingen. Het boek (of de site) is extra leuk om bij de hand te hebben wanneer je daadwerkelijk richting Colosseum wandelt, maar ook zeker een aanrader voor iedereen met interesse in het antieke Rome. Extraatje: leestips over Rome inclusief het gewicht van de boeken, voor het geval ze meegaan in de koffer…

Lees meer over ‘De vereeuwigde stad’

——

Slaap – Nieuwe wetenschappelijke inzichten over slapen en dromen

Door Matthew Walker

Bijna zomervakantie! De uitgelezen periode om weer eens goed bij te slapen na wekenlang hard werken en ‘s ochtends vroeg weer op. Maar helaas, zo werkt het niet; ‘slaap inhalen’ kan eigenlijk niet, weet je na het lezen van ‘Slaap’, geschreven door slaapwetenschapper Matthew Walker. De mentale en fysieke schade die slaapgebrek aanricht, is al geleden.

‘Slaap’ gaat over werkelijk alles wat er aan slapen en dromen is onderzocht. Dat goed slapen cruciaal is voor je gezondheid was bij velen nog niet doorgedrongen, maar de nieuwe wetenschappelijke inzichten laten geen twijfel. Het is om bang van te worden. Gelukkig zaait Walker niet alleen paniek; hij biedt ook handvatten om eindelijk de noodzakelijke aandacht te besteden aan een goede nachtrust. Wanneer daar beter mee te beginnen dan op vakantie?

Lees meer over ‘Slaap’

——

Zoeken naar zeepaardjes

Door Ylva en Hilde Østby

In ‘Zoeken naar zeepaardjes’ ontrafelen de Noorse zussen Ylva en Hilde Østby de werking van de hippocampus; de kleine hersenstructuur die de regie voert over ons geheugen en ook wel het zeepaardje wordt genoemd vanwege zijn vorm. Ylva is neuropsycholoog en geheugenonderzoeker, Hilde is schrijfster en dat zou een gouden combinatie voor een boek over het geheugen moeten zijn. Het boek bevat ontzettend veel informatie, soms nog best ingewikkeld opgeschreven, maar het leest desondanks vlot weg als je geïnteresseerd bent in het onderwerp. Waarom vergeten we zoveel? Waarom kloppen onze herinneringen niet met wat er echt gebeurd is? Waarom onthoud je als baby niks? Zijn er mensen die extreem veel kunnen onthouden? En kunnen we ons geheugen manipuleren?

In hun zoektocht naar de antwoorden praten de zussen met experts en ervaringsdeskundigen over de hele wereld. Van taxichauffeurs die in Londen 25.000 straten en 320 routes uit hun hoofd moeten kennen voordat ze achter het stuur plaats mogen nemen. Tot duikers die onderwater geheugentests doen, een getraumatiseerde overlever van de aanslag op UtØya en Nobelprijswinnaars. Met name die reportage-elementen maken het tot een erg vermakelijk boek wat zeker een aanrader is voor in je koffer. Zelf las ik hem al toerend door de Canadese wildernis, overigens ook een aanrader!

Lees meer over ‘Zoeken naar zeepaardjes’

——