Een nieuwe taal leren om gezond oud te worden

In 2007 verscheen er een hoopgevend onderzoek van Ellen Bialystok en haar collega’s dat de onderzoekswereld opschudde. Bialystok en haar collega’s keken naar patiënten die last hadden van cognitieve achteruitgang. Wat bleek? De leeftijd waarop de patiënten symptomen van dementie kregen, verschilde tussen eentalige en meertalige patiënten. De meertalige patiënten kregen vier jaar later klachten dan de eentalige patiënten. De onderzoekers concludeerden dat meertaligheid beschermt tegen symptomen van dementie.

Bescherming tegen dementie?

Een baanbrekend onderzoek, maar er valt ook veel op af te dingen. Zo is het een retrospectief onderzoek. Dat betekent dat ze keken naar mensen die al klachten hadden. De onderzoekers probeerden achteraf een link te vinden tussen de leeftijd bij het begin van hun klachten en hun eentalige of meertalige achtergrond. Maar zijn de patiënten die naar het ziekenhuis komen wel representatief voor alle eentaligen en meertaligen? Komen sommige patiënten misschien wel helemaal nooit naar het ziekenhuis?

Ook moesten de patiënten zelf vertellen wanneer ze klachten hadden gekregen. Maar herinneren ze zich dat wel goed? Verstaan ze wel allemaal hetzelfde onder ‘klachten’? Veel beter is een prospectief langlopend onderzoek: dan volg je een diverse groep mensen door de jaren heen. Je kijkt dan naar hun meertaligheid en cognitieve prestaties en meet mogelijke symptomen van dementie, en kijkt hoe deze zich door de tijd ontwikkelen.

Inmiddels zijn er veel onderzoeken gedaan, zowel prospectief als retrospectief. Sommige prospectieve studies vonden niet hetzelfde voordeel voor meertaligen. Maar de meeste overzichtsstudies laten zien dat meertaligen later in hun leven symptomen krijgen van verschillende vormen van dementie, en soms zelfs dat zij ook minder vaak dementie krijgen. Dat laatste is echter minder duidelijk. Meertaligen kregen even vaak dementie in een overzichtsstudie die alleen prospectieve onderzoeken van hoge kwaliteit meenam. Het lijkt dus eerder te gaan om minder cognitieve klachten, dan om minder dementie.

Wie zijn er meertalig?

Wat onderzoek hiernaar lastig maakt is dat er veel vormen van meertaligheid zijn. Je kunt meertalig zijn omdat je een migratieachtergrond hebt. Misschien ben je zelf op latere leeftijd verhuisd of gevlucht, en leer je dus op latere leeftijd een extra taal. Of misschien zijn je ouders gemigreerd, en groei je als kind op met zowel je moedertaal als met de taal van het land waarin je woont. Je kunt meertalig zijn omdat je op school Engels hebt geleerd en deze taal af en toe gebruikt. Je kunt ook meertalig zijn omdat je op latere leeftijd besloot om een nieuwe taal te leren, bijvoorbeeld voor op vakantie, of gewoon omdat het leuk is. We weten niet of al deze vormen van meertaligheid hetzelfde effect op je brein hebben.

Welke groep meertaligen zijn meegenomen in onderzoek maakt om meerdere redenen uit. Meertaligheid hangt samen met veel meer factoren, bijvoorbeeld opleiding, inkomen en migratieachtergrond. Als je meertalig bent omdat je bent gevlucht, heb je misschien weinig onderwijs gevolgd in je thuisland, of je bent niet geletterd, en er bestaat ook een kans dat je trauma’s met je meedraagt. Ben je meertalig omdat je een ‘expat’ bent, dan is de kans juist groot dat je uit een welvarend sociaaleconomisch milieu komt. Dit soort confounding variables maken onderzoek naar meertaligheid en dementie lastig. 

Cognitieve voordelen

Het onderzoek van Bialystok en haar collega’s vond plaats in Canada; de meertalige patiënten in hun studie waren voornamelijk immigranten. Volgens sommige studies zijn de cognitieve voordelen van meertaligheid groter voor mensen die uit een kwetsbaarder sociaaleconomisch milieu komen. In veel studies waren mensen al vanaf jonge leeftijd meertalig, maar onderzoekers ontdekten ook voordelen voor mensen die op latere leeftijd een nieuwe taal leren. 

Sommige onderzoekers denken dat het ook uitmaakt op welke manier je de talen gebruikt. Volgens de Adaptive Control Hypothesis levert vaak wisselen tussen talen meer cognitieve voordelen op dan wanneer het altijd duidelijk is in welke situatie je welke taal moet gebruiken, maar recent onderzoek trekt dit weer in twijfel.

Meertaligheid als breintraining?

Als meertaligheid beschermt tegen symptomen van dementie, hoe werkt dat dan? Ook hier zijn er verschillende theorieën. Met meertaligheid train je misschien je executieve functies, het kunnen selecteren en onderdrukken van informatie. Je moet altijd kiezen welke taal je op dat moment gaat gebruiken, en de andere talen onderdrukken. Zeg je bij het begroeten hallo, hello, hola of merhaba? Deze breintraining draagt mogelijk bij aan je cognitieve reserve: je brein is efficiënter en flexibeler, en presteert nog goed, ondanks mogelijke beginnende schade. Dit verklaart misschien waarom meertaligen zich langer cognitief gezond voelen, maar niet per se minder vaak dementie krijgen.

Als meertaligheid bijdraagt aan de gezondheid van mensen, is dat natuurlijk geweldig nieuws. Ik vind het heel hoopgevend dat het leren van een nieuwe taal, zelfs op latere leeftijd, mogelijk goed is voor de hersenen. Iedereen kan namelijk een nieuwe taal leren en het heeft weinig bijwerkingen. Er zijn vooral voordelen: je kunt je nieuwe taal gebruiken op vakantie, om met nieuwe mensen te praten, om boeken te lezen en films te kijken, voor je carrière, omdat je wilt emigreren of om meer te leren over hoe talen werken. En het is natuurlijk gewoon leuk om een andere taal te kunnen spreken!