Een kansrijke start in het leven

Wat maakt een start in een mensenleven nu eigenlijk goed? Hechting, gezonde voeding, liefde en aandacht zijn essentieel, vertelt professor Tessa Roseboom. Dit creëert een gezonde voedingsbodem waarop een kind zich optimaal kan ontwikkelen. “Als de omgeving onvoorspelbaar of onveilig is, of er is een gebrek aan liefde, aandacht of voeding, dan heeft dat gevolgen voor de rest van het leven.”

Roseboom richt zich in haar werk op de eerste duizend dagen van het leven, van conceptie tot het tweede levensjaar, een periode waarin de basis wordt gelegd voor fysieke, mentale en sociale gezondheid. Ook zet ze zich onvermoeibaar in voor toekomstige generaties. In haar boeken De eerste 1000 dagen en Gelijk goed beginnen, benadrukt Roseboom hoe belangrijk de vroege leefomgeving is en biedt ze praktische handvatten voor professionals en beleidsmakers om bij te dragen aan een goede start voor alle kinderen. 

Begin dit jaar werd Roseboom benoemd tot Future Generations Commissioner van Amsterdam UMC, een unieke rol bij een universitair medisch centrum wereldwijd. Als Face of Science heb ik het voorrecht dat Tessa mijn mentor is in mijn promotieonderzoek naar het belang van jodium en de schildklier in de vroege zwangerschap en mij dagelijks inspireert met haar energie, nieuwsgierigheid en toewijding voor de goede zaak. Maar wat inspireert háár? Waarom koos ze voor de wetenschap? En welke lessen wil ze delen met de volgende generatie wetenschappers?

Roseboom’s wetenschappelijke carrière begon met een studie biologie. Aanvankelijk wilde ze helpen bij het oplossen van klimaatproblemen, maar tijdens haar studie raakte ze gefascineerd door de menselijke biologie. Een cruciaal moment was haar stage bij het IVF-centrum van de VU te Amsterdam. “Daar zag ik letterlijk door de microscoop nieuw leven ontstaan,” vertelt ze enthousiast. “En ik was zo benieuwd, wat betekent het als jouw leven in die petrischaal onder een felle lamp is ontstaan? Hoe beïnvloedt de omgeving in die eerste momenten de rest van je leven?” Deze vragen vormden de basis voor haar carrière.

Honger in de buik draag je levenslang met je mee

Roseboom begon haar loopbaan met onderzoek naar de Hongerwinter. Tijdens de Hongerwinter van 1944-1945 hadden extreme voedseltekorten en een strenge winter een verwoestende impact op de levens van mensen in Nederland boven de rivieren, dat nog niet bevrijd was, waaronder de stad Amsterdam. Vijftig jaar later ging een team van onderzoekers op zoek naar de kinderen die deze winter hadden meegemaakt in de buik van hun moeder. Ondanks de erbarmelijke omstandigheden hielden artsen en vroedvrouwen in het voormalige Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam namelijk nauwkeurige geboortedossiers bij, vertelt Roseboom. Deze bleken decennia later van onschatbare waarde voor de wetenschap.

De wetenschappers ontdekten dat ondervoeding tijdens de zwangerschap blijvende gevolgen kan hebben voor de gezondheid. "Ziektes zoals hart- en vaatziekten, diabetes en zelfs kanker kunnen hun oorsprong hebben in de baarmoeder,” legt Roseboom uit. De precieze timing van de ondervoeding bleek daarbij van groot belang: afhankelijk van wanneer tijdens de zwangerschap de moeder tekorten had gehad, konden specifieke organen en systemen worden aangedaan. Je bent dus niet alleen wat je eet, maar ook wat je moeder at tijdens de zwangerschap.

Nu, tachtig jaar na de Hongerwinter, zijn de lessen uit dit onderzoek helaas nog steeds actueel. Hongersnoden in oorlogsgebieden zoals Gaza en Sudan hebben een blijvende impact op de gezondheid van toekomstige generaties die zich nu in de cruciale eerste duizend dagen van het leven bevinden. Maar uiteindelijk is haar boodschap breder: “Iedereen is gevormd door de vroege omgeving waarin hij of zij zich heeft ontwikkeld, en dat heeft een belangrijke invloed voor de rest van het leven. Bovendien kan iedereen bijdragen aan een goede start voor kinderen. Het begint met bewustwording en kleine acties in je eigen omgeving.”

Inspiratie uit wetenschap en natuur

Een belangrijke inspiratiebron in Roseboom’s carrière was haar mentor David Barker, een professor aan de Engelse Universiteit van Southampton, die als eerste stelde dat omstandigheden tijdens de zwangerschap en vroege jeugd een cruciale rol spelen in de ontwikkeling van chronische aandoeningen later in het leven, met name hart- en vaatziekten. “Tijdens mijn promotie verbleef ik regelmatig bij hem en zijn familie in Engeland,” vertelt ze. 

“Tijdens mijn promotie verbleef ik regelmatig bij hem en zijn familie in Engeland,” vertelt ze. In zijn werkkamer hing aan de muur de quote ‘Never give up’ van Winston Churchill, en die heb ik altijd in mijn achterhoofd, dat je niet moet opgeven.”

Naast Barker noemt Roseboom ook Jane Goodall als grote inspiratiebron. Goodall, die bekend werd door haar baanbrekende werk met chimpansees in Tanzania, begon haar carrière als secretaresse in een tijd waarin vrouwen nog niet erg welkom waren in de wetenschap. “Wat ik zo bijzonder vind aan haar is dat ze zo haar eigen pad volgde, zonder voorbeeld van iemand anders die iets vergelijkbaars heeft gedaan". Goodall’s vermogen om verandering teweeg te brengen in beleid rondom natuurbeheer inspireert Roseboom in haar eigen werk. Nu we meer weten over het belang van de eerste duizend dagen is het belangrijk deze wetenschap om te zetten naar actie.

Van Onderzoek naar Actie: Kansrijke Start

Roseboom is ervan overtuigd dat wetenschap een cruciale rol speelt in het vormgeven van beleid. “We weten nu genoeg om actie te ondernemen,” zegt ze. “Er is zoveel bewijs dat de vroege omgeving cruciaal is voor iemands latere gezondheid en kansen in het leven. Het is tijd om die kennis te vertalen naar concrete acties.” Roseboom was daarom een van de initiators van het Actieprogramma Kansrijke Start, gelanceerd in 2018.

Dit programma van de overheid heeft als doel om alle kinderen in Nederland een gelijke kans te geven, ongeacht waar hun wieg staat. Kansrijke Start richt zich op het ondersteunen van (aanstaande) ouders in kwetsbare situaties en het versterken van lokale coalities. Roseboom vertelt: “Het programma faciliteert de samenwerking tussen professionals in de medische en sociale sector, zodat zij samen de best mogelijke zorg en steun kunnen bieden.” 

Elke gemeente in Nederland heeft nu een lokale coalitie Kansrijke Start waar deze professionals (verloskundige, kraamzorg, jeugdgezondheidszorg, kinderopvang, bibliotheek, informele steun organisaties en andere gemeentelijke organisaties) samenkomen en elkaar weten te vinden als er situaties zijn in hun gemeente waar een steuntje in de rug nodig is.

Denk dan bijvoorbeeld aan het vroeg identificeren van gezinnen met complexe problemen zodat er al voor de geboorte van het kind extra ondersteuning wordt ingezet of het stimuleren van de taalontwikkeling in de vroegste jaren van het leven. Andere actiepunten zijn betere voorlichting over gezond zwanger worden, want een gezonde start begint al eigenlijk vóór de bevruchting van de eicel.

Daarnaast reist Roseboom de wereld over om beleidsmakers en maatschappelijke organisaties te vertellen over het belang van de eerste duizend dagen en hen te inspireren vanuit hun rol actie te ondernemen. Recentelijk was Roseboom te gast bij de Verenigde Naties in New York voor de Toekomst Top (UN Summit of the Future) waar de Declaratie voor Toekomstige Generaties werd aangenomen. 

Hier sprak ze over het belang van intergenerationele rechtvaardigheid en de rol van wetenschap in het vormgeven van een betere toekomst. "Mijn droom is dat elk kind een goede start krijgt en daarmee de mogelijkheid zijn of haar potentieel te kunnen ontwikkelen. Dat we ons realiseren dat jonge kinderen heel erg gevoelig zijn voor hun omgeving, en compleet afhankelijk van andere mensen om te voorzien in veiligheid, voeding, liefde en stimulatie. En dat prioriteit te geven."

Ze benadrukt ook het belang van samenwerking tussen wetenschap, beleid en ervaringsdeskundigen. “Als wetenschappers moeten we ervoor zorgen dat onze inzichten worden begrepen en gebruikt door beleidsmakers. Tegelijkertijd zijn ervaringsdeskundigen essentieel om te helpen begrijpen wat mensen daadwerkelijk nodig hebben.”

Tips voor toekomstige wetenschappers

Op de vraag wat ze het leukste vindt aan haar werk, antwoordt Roseboom zonder aarzelen: “Nieuwsgierigheid! Antwoorden ontdekken op vragen, dat vind ik gewoon ontzettend interessant omdat je zo vaak ook verrast kan worden door je vondsten.”

Roseboom heeft als laatste nog advies voor jongeren die overwegen om wetenschapper te worden. “Laat je niet ontmoedigen door het idee dat je alleen succesvol kunt zijn als je perfecte cijfers haalt op school,” zegt ze. “Wetenschap draait om nieuwsgierigheid en gegrepen worden door een onderwerp, doorzettingsvermogen en creativiteit.” Daarnaast benadrukt Roseboom dat wetenschap allesbehalve eenzaam is: “Wetenschap is een teamsport,” legt ze uit. “Je hebt daar groepen van mensen voor nodig die allemaal verschillende talenten hebben en die samen met elkaar iets kunnen bereiken.”

Wat drijft jou?

Het verhaal van Tessa Roseboom wijst op het belang van nieuwsgierigheid, inspiratie en doorzettingsvermogen. Ze laat mij elke dag zien hoe je met wetenschap niet alleen kunt ontdekken, maar ook kunt bouwen aan een betere wereld. Wat inspireert en drijft jou in je werk en dagelijks leven? Welke vragen wil jij beantwoorden, en welke impact wil jij maken op de wereld?