Naar de content

Een eetlepel rijst voor je bloeddruk

Een lepel vol pillen op een zwart oppervlak.
Een lepel vol pillen op een zwart oppervlak.
Pixabay, Antonios Ntoumas via CC0

Wetenschappers ontwikkelden genetisch gemodificeerde rijst die bloeddrukverlagers produceert. De rijst is een mogelijk alternatief voor hypertensiemedicatie, die bij veel mensen voor bijwerkingen zorgt.

14 juli 2020

Geen medicijnen meer slikken voor je hoge bloeddruk, maar gewoon even een hap genetisch aangepaste rijst eten. Dat was het idee van een groep wetenschappers van de Chinese Academie voor Wetenschappen in Beijing. Omdat medicijnen tegen hypertensie bij veel mensen bijwerkingen veroorzaken, wilden de wetenschappers een beter alternatief creëren.

Medicijnen tegen een te hoge bloeddruk, ACE-remmers, veroorzaken bij veel mensen bijwerkingen zoals hoofdpijn.

 Pixabay, Gerd Altmann via CC0

Mensen met hypertensie hebben een te hoge bloeddruk. Daar merken zij zelf niets van, maar het geeft hen wel een grote kans op allerlei hart- en vaatziekten. Om grote problemen voor te zijn slikken zij bloeddrukverlagende medicijnen, meestal ACE-remmers. Die veroorzaken bij veel mensen bijwerkingen: hoofdpijn, uitslag, een droge hoest en nierproblemen staan op de lijst.

Bloeddrukverlagers komen ook voor in de natuur, in lage concentratie. Ze zijn te vinden in vlees, vis, eieren, melk, en in sommige planten, en veroorzaken veel minder bijwerkingen dan de synthetische variant. De concentratie in de natuurlijke producten is echter te laag om van nut te zijn, en het zuiveren van de bloeddrukverlagers uit deze producten is tijdrovend en veel te duur.

Wat nu als een plant bloeddrukverlagers produceert in een hogere concentratie? De groep uit Beijing keek de genetische code van negen bloeddrukverlagers af bij natuurlijke producten en voegden die code toe aan de genen van rijst.

Codes aan elkaar plakken

Dit is onderzoekers nog niet eerder gelukt. Dat komt omdat de bloeddrukverlagers te klein zijn om werkend te krijgen in andere organismes. Het zijn peptiden, eiwitten van slechts een paar bouwstenen lang, gecodeerd door kleine genen.

Om die drempel over te komen, plakten de wetenschappers de genen van de negen bloeddrukverlagende peptiden aan elkaar tot één grotere circulaire genetische code. Dat geheel werd overgebracht naar de rijstplant met behulp van een bacterie, die gespecialiseerd is in het overbrengen van DNA naar plantencellen. Het resultaat is een genetisch gemodificeerde rijstplant die negen verschillende bloeddrukverlagers maakt.

Dat het de wetenschappers gelukt is om de kleine codes voor de peptiden aan elkaar te plakken, noemt Gijs Kleter een prestatie. Hij is wetenschappelijk onderzoeker bij Wageningen Food Safety Research en gespecialiseerd in voedselveiligheid van genetisch gemodificeerde organismen. In het verleden maakte hij deel uit van een panel van experts van de Europese Voedselveiligheidsautoriteit EFSA. Daar gaf hij advies over voedselveiligheid van genetisch gemodificeerde organismen.

“Het is heel moeilijk om zulke kleine peptiden werkend te krijgen in een genetisch gemodificeerd organisme. Door de code bij elkaar te voegen was het blijkbaar toch succesvol”, zegt Kleter. De rijst vindt hij interessant. “De meeste genetisch gemodificeerde gewassen hebben geen duidelijk voordeel voor de consument. Ze zijn genetisch aangepast om onkruidbestendig te zijn, of beter tegen insectenplagen, plantenziektes en virussen te kunnen. Deze rijst heeft een fysiologisch effect.”

Als de rijst ook werkt voor mensen met hypertensie, kunnen zij een halve eetlepel rijst per dag eten in plaats van hun medicatie. Zij zouden dan veel minder last hebben van bijwerkingen.

 Pixabay, moritz320 via CC0

Bloeddruktest

De onderzoekers testten het fysiologische effect van de rijst op ratten met een te hoge bloeddruk. Dat deden ze eerst door de peptiden uit de rijst te zuiveren, en die toe te dienen aan de ratten. Al twee uur na de maaltijd kregen de ratten een lagere bloeddruk. Ook stopten de onderzoekers gemalen rijst in het gewone voer van de ratten. Ook op die manier had de rijst een positief effect: na vijf weken hadden zij een lagere bloeddruk, zonder zichtbare of meetbare bijwerkingen. De rijst had geen effect op gezonde ratten met een normale bloeddruk. Volgens de onderzoekers zouden mensen met hypertensie dagelijks een halve eetlepel van de genetisch gemodificeerde rijst moeten eten om gezond te blijven.

Hoe succesvol de rijst uiteindelijk zal worden hangt volgens Kleter af van de vorm waarin de rijst op de markt gebracht gaat worden. “Ik kan me voorstellen dat ze het op de markt brengen als speciaal voedingsmiddel voor consumentgebruik. Dan moet je bijvoorbeeld denken aan een voedingssupplement”, zegt Kleter. Dit komt dan in de schappen van de supermarkt of de drogist te liggen.

Een andere mogelijkheid is om er speciale medische voeding van te maken, voor patiënten in ziekenhuizen bijvoorbeeld.” In dat geval is de rijst niet voor iedereen verkrijgbaar: het wordt onder toezicht toegediend in ziekenhuizen en klinieken. “Het is moeilijk om goedkeuring te krijgen voor zo’n medicinaal product. Het kost meer tijd en geld om aan alle regels te voldoen, maar het brengt uiteindelijk meer op dan een voedingsmiddel.”

Maar daar zitten nog haken en ogen aan. Wanneer je de rijst gaat verkopen als rijst, dan komt er een probleem in beeld: niet in iedere korrel zal de concentratie peptiden hetzelfde zijn. “Bij medicijnen moet je garanderen dat de kwaliteit van een constant niveau is”, legt Kleter uit. “Maar als jij een zaadje op je land laat groeien, dan spelen er allerlei factoren een rol. De mest die het heeft gekregen, de groeicondities, noem maar op.”

De bloeddrukverlagende peptiden zouden daarom alsnog uit de rijst gezuiverd kunnen worden. Dat kost meer werk, maar dan is het concentratieprobleem wel opgelost. Mocht het dan verkocht worden als voedsel voor consumenten, in plaats van als medicijn, dan zet de fabrikant waarschijnlijk een gezondheidsclaim op het etiket.

Zo’n claim moet dan wel eerst door experts bij de Europese voedselveiligheidsautoriteit worden goedgekeurd. Kleter weet dat er al wel eerder claims voor de bloeddrukverlagende werking van peptiden zijn aangediend bij de voedselveiligheidsautoriteit. Die werden afgekeurd: de gezondheidsclaims waren niet goed genoeg onderbouwd. Stevig bewijs voor de bloeddrukverlagende effecten van de rijst is dus wel nodig.

Er zijn enorm veel regels verbonden aan het produceren, vervoeren en verkopen van genetisch gemodificeerde gewassen. Als het eindproduct ook nog eens tussen voedsel en medicijn in ligt, wordt het al helemaal ingewikkeld.

 Pixabay, Olivier Polome-Pengthong via CCO

Gouden rijst

Voor welke vorm de onderzoekers ook gaan: er hangen veel regels vast aan het produceren en verkopen van genetisch gemodificeerde producten. Aangepaste gewassen met een medicinaal doel zijn daarom zeldzaam op de markt.

Binnenkort komt de zogenaamde gouden rijst op de markt op de Filipijnen, en landen zoals Bangladesh en Sri Lanka. Kleter: “Die rijst maakt provitamine A aan. Dat is bètacaroteen, dat de oranje kleur geeft aan wortelen. Je hebt het nodig voor je zicht, maar ook voor je immuunsysteem.” De gouden rijst is al zeker twintig jaar onderwerp van discussie, en het heeft lang geduurd voor het ergens op de wereld toegelaten werd op de markt.

Dat heeft volgens Kleter verschillende redenen. In sommige landen is er publieke weerstand tegen genetisch gemodificeerde producten. “In andere gevallen was het eerst nodig om de rijst te kruisen in lokale soorten rijst, zodat het op de lokale manier verbouwd kan worden. Dat kost jaren. Daar komen ook nog jaren aan veldonderzoek bij, waarin wordt onderzocht hoe je goed voor zo’n gewas moet zorgen.”

De bloeddrukverlagende rijst heeft nog een lange weg te gaan voor het in de schappen ligt, in welke vorm dan ook. Kleter verwacht het in ieder geval niet aan te treffen naast de gewone rijst in de supermarkt. Omdat het een fysiologisch effect heeft, en het aan een hele berg regels moet voldoen, is dat onwaarschijnlijk. “Als dieetsupplement of medicinaal voedsel lijkt er meer toekomst in te zitten.” Als de rijst in mensen dan ook hetzelfde doet als in de ratten, zijn mensen met hypertensie in ieder geval van de bijwerkingen af.

Bronnen Dandan Qian, Bin Qiu, Nan Zhou et al. Hypotensive Activity of Transgenic Rice Seed Accumulating Multiple Antihypertensive Peptides. Journal of agricultural and food chemistry, 2020, 68, 27, 7162–7168 (24 juni 2020).

Bronnen

ReactiesReageer