Een dino voor in de woonkamer

Stel je voor: Je bent multimiljonair en weet van gekkigheid niet meer wat je met je geld aan moet. Je kunstcollectie is compleet, je hebt een wagenpark dat alleen al aan verzekeringen maandelijks de aanschafprijs van een middenklasse gezinsauto kost en je wijnkelder is zo vol dat je hem in dit leven niet meer leeg kan drinken. Dan koop je toch gewoon het skelet van een triceratops? Staat vast ééénig in de enorme ontvangsthal van je kapitale villa. Absurd als het mag klinken, het gebeurt. Jeremy Xido’s documentaire ‘The Bone’s’ geeft een bijzonder inkijkje in de commerciële handel in fossielen.

Statussymbool

Vroeger waren fossielen vooral het metier van wetenschappers en musea. Ze waren slechts waardevol als onderzoeksmateriaal of om het grote publiek te onderwijzen. Dat is tegenwoordig wel anders. Mede dankzij wat we het ‘Jurrasic Park-effect’ zouden kunnen noemen, zijn fossielen gewilde verzamelobjecten geworden. En niet alleen voor de hobby-paleontoloog. Ook onder de rijksten der aarde is het bezitten van een T. rex-skelet of een triceratopsschedel een statussymbool geworden.

Zo werd in 1997 het meest complete tyrannosaurus-exemplaar met de koosnaam Sue geveild voor 8,3 miljoen dollar. Sues evenknie Stan gaat in 2020 zelfs voor ruim dertig miljoen onder de hamer. De bedragen staan in schril contrast met de bedragen die de vinders ophalen met de verkoop van gevonden botten en ander fossielmateriaal. Een Marokkaanse man vertelt dat hij zo’n veertig dollar verdient met een week speuren en graven in de Sahara. Werk dat niet zonder gevaar is. Regelmatig storten tunnels in en worden mensen begraven onder het puin, legt onderzoeker Nizar Ibrahim uit terwijl hij door een tunneltje kruipt waar zelfs de grootste durfal acuut claustrofobisch van zou worden.

Wat de gek ervoor geeft

Het blijkt dat de waardekwestie niet het enige contrast is dat deze wereld kenmerkt. Door zowel paleontologen en andere onderzoekers te volgen, als mee te lopen met mensen uit de fossielhandel, schetst de regisseur een schimmige wereld vol tegenstrijdigheden en een gebrekkige en verwarrende regelgeving. Veel opgravingen worden gedaan in de natuur, waardoor het bijvoorbeeld ingewikkeld is om het eigendomsrecht vast te stellen. Is het van de vinder, van de eigenaar van het gebied of is het van de staat? Regels daarover, als ze er al zijn, zijn vaag. Daardoor valt de eventuele illegaliteit van handel in de vondsten vaak niet te bewijzen en zijn eerlijke prijzen niet vast te stellen.

Daar komt de vraag over het algemeen belang nog eens bovenop. Ibrahim en de andere wetenschappers die aan het woord komen, benadrukken hoe belangrijk onderzoek naar fossielen is. “Klimaatverandering, afname van biodiversiteit, het stijgen van de zeespiegel, dino’s hebben alles al eens meegemaakt”, aldus Ibrahim. Nu de eindigheid van de wereld ook voor ons mensen niet meer onvoorstelbaar is, kunnen die fossielen waardevolle informatie bevatten over wat het einde eventueel zou kunnen betekenen. Door de commercialisering worden goede exemplaren alleen steeds schaarser en duurder en dat bemoeilijkt het werk van wetenschap.

Die veel te duur betaalde skeletten verdwijnen vervolgens in privécollecties. Het is een wereld waarin de prijs wordt bepaald door wat de gek ervoor geeft. Musea kunnen met hun beperkte budgetten bij lange na niet concurreren met die lukraak biedende verzamelaars. Zeker niet als het gaat om skeletten die nagenoeg compleet zijn, terwijl juist die de meeste tentoonstellingswaarde hebben. Steeds meer Stans en Sues verdwijnen zo achter gesloten deuren en de geïnteresseerde museumbezoeker moet het doen met replica’s.

Op het spel

Weer een andere kant van het verhaal is dat de wereld zo bezaaid ligt met fossielen en dinosaurusresten, dat de wetenschap en alle musea samen nooit alles kunnen tentoonstellen en verwerken. Zo bekeken kun je je afvragen hoe erg het is dat er handelaren zijn die werken ‘in de niche tussen wetenschap en commercie’ – zoals een van de handelaren zijn eigen positie een tikkie eufemistisch omschrijft. Daarbij is die handel voor de vaak arme bevolking die de fossielen vindt, ook een belangrijke bron van inkomsten.

Xido’s drang naar volledigheid brengt hem niet alleen langs diverse deskundigen, maar ook bij locaties over de hele wereld. Van de opgravingen in de Sahara naar een stoffige opslag vol curiosa in Frankrijk. En van de steppen van Mongolië tot een dinoconventie in Arizona. Door al die verschillende kanten, landen, culturen en belangen te willen belichten, dreigt de documentaire zijn doel een beetje voorbij te schieten. Het verhaal had best korter en met een personage minder verteld kunnen worden.

Ondanks dat lukt het de documentairemaker toch een film te maken die de kijker betrokken krijgt bij zijn onderwerp. Het gevoel dat er in de paleontologie meer op het spel staat dan de prijs van een setje botten, is in ‘The Bones’ onontkoombaar.