'Een crisis biedt ook kansen'

Beurskrachs, meer bedrijven die failliet gaan en een verdubbelde werkloosheid. Een sterke stijging van de overheidsuitgaven. Dat de coronacrisis flink wat gevolgen heeft voor de economie is inmiddels wel duidelijk. Maar wie worden eigenlijk het hardst geraakt door de economische crisis die optreedt als gevolg van de opmars van corona? En kent de coronacrisis slechts negatieve economische gevolgen of is er ook reden voor optimisme?

Een goede persoon om daarover mee van gedachten te wisselen is Esther-Mirjam Sent. Sent is hoogleraar Economische Theorie en Economisch Beleid aan de Radboud Universiteit, waar ze zich onder meer specialiseert in gedragseconomie en experimentele economie. Ook onderzoekt Sent al jaren hoe economie en overheidsbeleid in elkaar grijpen. Daarbij is ze zelf een stem in het maken van economisch beleid, in haar functie als Eerste Kamerlid en vice-fractievoorzitter voor de PvdA.

De coronacrisis heeft flinke economische gevolgen gehad. Welke groepen zijn daardoor eigenlijk het meest gedupeerd?

“Mensen met een flexcontract en ondernemers uit niet-financiële sectoren hebben het vooral moeilijk. Ook zijn bepaalde sectoren harder geraakt dan andere. Zo hebben met name de culturele sector, de horeca en de sport- en recreatiesector het zwaar te verduren gehad.”

“Tegelijkertijd is zulke steun natuurlijk problematisch, er gaat een perverse prikkel van uit. Want in de tijden dat het wél goed ging hebben grote bedrijven als KLM en Booking.com te weinig financiële buffers aangelegd, vaak ten gunste van het uitkeren van veel dividend aan aandeelhouders. Ook proberen ze vaak, onder druk van diezelfde aandeelhouders, zoveel mogelijk te vermijden dat ze belasting moeten betalen aan de Nederlandse staat.”

“Zo kent de KLM zelfs constructies waarbij piloten om die reden in het buitenland wonen en probeerde ook Booking.com op allerlei manieren het Nederlandse belastingstelsel te ontwijken. Als je dan in slechte tijden alsnog een beroep kunt doen op staatssteun, gefinancierd door burgers die juist te maken kregen met lastenverhogingen, dan gaat zo’n bedrijf al snel op de oude voet verder. Dat noemen we ‘moreel gevaar’: er is geen prikkel om je in goede tijden dan beter te gaan gedragen.”

We hebben het tot nog toe vooral gehad over de economische nadelen van de coronacrisis. Kunnen er ook voordelen uit voortvloeien?

“Ja, een crisis leidt vaak tot momenten van herbezinning en dat kan sociaal-economisch gezien heel nuttig zijn. Volgens de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter moeten economische systemen van tijd tot tijd zelfs flink opgeschud worden om gezond te blijven. Je moet soms afscheid durven nemen van bepaalde sectoren die niet langer productief zijn en kijken waar nú de beste mogelijkheden liggen. Uiteindelijk kan zo’n crisis dan leiden tot meer welvaart en een betere samenleving. Maar dat is natuurlijk geen fijne boodschap voor mensen die getroffen worden.”

Wat waren grote eyeopeners van de coronacrisis in Nederland?

“De coronacrisis heeft inzichtelijk gemaakt hoe belangrijk het is om een sociaal vangnet te hebben voor iedereen, dus ook degenen die aan de onderkant van de arbeidsmarkt opereren. Veel zzp’ers blijken, net als bedrijven, te weinig buffers te hebben. De coronacrisis maakte in één klap duidelijk hoe groot die noodzaak ook voor hen is.”

“Ook is er jarenlang bezuinigd op de zorg en het onderwijs. De coronacrisis laat zien hoe belangrijk die sectoren zijn. En dat de keuze tussen zorg en economie eigenlijk een schijntegenstelling is.”

Hervormingen vereisen nogal eens een andere manier van denken. Hoe zouden we wat dat betreft wél tegen de economie moeten aankijken?

“Economische vooruitgang moeten we niet langer afmeten aan economische groei alléén, maar aan een breder welzijnsbegrip, waarin naast economische groei ook zaken worden meegenomen als de staat van de gezondheidszorg en het onderwijs, klimaat en milieu.”

De coronacrisis leidt bij velen van ons tot goede voornemens, van meer thuiswerken tot minder vaak het vliegtuig nemen. Hoe groot is de kans dat er echt wat gaat veranderen?

“Ja, dat is zeker onderzocht, onder meer door Hoogleraar Arbeids- en Organisatiepsychologie Sabine Geurts, die onlangs haar bevindingen hierover publiceerde. Uit dat onderzoek blijkt dat mensen die thuis zijn gaan werken door de coronacrisis doorgaans juist meer uren zijn gaan maken. We zijn er dus zeker niet luier op geworden. Tegelijkertijd willen die extra uren niet per se zeggen dat je productiever bent.”

“Zo laat onderzoek door Annet de Lange van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen zien dat het belang van informele gesprekken en connecties voor de kwaliteit van je werk niet onderschat moet worden. Als je thuiswerkt is die mogelijkheid er veel minder. Je kunt bijvoorbeeld geen informele gesprekjes voeren bij het koffieapparaat met collega’s.”

“We videobellen natuurlijk wel met collega’s, maar in die gesprekken gaan we vaak rechter op ons doel af en besteden we doorgaans minder aandacht aan de persoonlijke noot. Positief aan thuiswerken is wel dat het voor een deel efficiënter is, ook al omdat we geen tijd kwijt zijn met in de file staan. Maar het feit dat we de sociale contacten op ons werk moeten missen, maakt dat we ook minder productief kunnen zijn. Wat dat betreft kan thuiswerken dus ook tot schijnefficiëntie leiden.”