Een college voor heel Nederland


“Licht, geluid, actie!” Vervolgens voel ik een kort maar ferm tikje op mijn schouder als signaal dat ik door het publiek mag lopen richting het podium. Opletten dat ik niet over camerarails struikel. Trappetje op. Een grote groep mensen kijkt me vriendelijk maar verwachtingsvol aan. Hier en daar worden de gezichten geflankeerd door camera’s. Ik sta op het welbekende zwarte glanzende podium van de Universiteit van Nederland – waar ik al zoveel indrukwekkende colleges op zag – en terwijl ik mijn ingestudeerde verhaal afsteek, flitst toch nog snel een verontrustende vraag door mijn hoofd: “waar ben ik in hemelsnaam aan begonnen?!”

Splinternieuw college

Voor wie nog nooit een college van de Universiteit van Nederland heeft bekeken, je mist wat! Bijna elke dag wordt er een splinternieuw college op YouTube gezet, die je voor niets kunt bekijken. Wetenschappelijk docenten en onderzoekers uit heel het land vertellen hier over hun onderzoeksthema. Van natuurkundigen tot historici en van neurologen tot sociologen: ze zijn allemaal online te vinden. Het concept is vergelijkbaar met de wereldberoemde Ted Talks, waar sterke sprekers hun ideeën op een toegankelijke manier voor zoveel mogelijk mensen presenteren.

Anders dan bij reguliere colleges – zoals je die in de collegezaal aantreft – zijn deze colleges kort, krachtig en visueel aantrekkelijk. Ze duren maximaal een kwartier en geven antwoord op één centrale vraag rond een bepaald thema. Op een opnameavond worden er vijf colleges opgenomen voor een publiek. Deze colleges worden een paar weken tot maanden later online en via betaaltelevisie verspreid.

Natuurlijk vond ik het een grote eer toen ik werd benaderd door de hoofdredactrice van de Universiteit van Nederland om een college te geven rond het thema ras en racisme. Mijn onderzoek gaat over hoe etno-raciale verschillen tussen mensen en groepen gevolgen kunnen hebben voor muzieksmaak en vice versa, dus dat past goed binnen dit thema. Maar al snel nadat ik begon aan de voorbereiding kwam ik er achter dat dit toch wel heel andere koek is dan de colleges die ik normaal voorbereid voor studenten op de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Allereerst is er de hamvraag: hoe krijg ik mijn onderzoek – dat al vier jaar loopt – netjes in een kwartier verpakt? Dat is heel moeilijk, zeker omdat het de bedoeling is dat het te behappen is voor een breed publiek. Hoe dieper je in een onderzoek zit, hoe moeilijker het is om je onderzoek in lekentaal uit te leggen. Er zijn immers veel ingewikkelde sociologische concepten om de complexe sociale realiteit zo genuanceerd mogelijk te vatten: micro-agressies, etno-raciale kleurenblindheid, anomie, symbolische grenzen… Ik krijg van de redacteur te horen dat ik het allemaal moet weglaten uit mijn verhaal. Het uitleggen van mijn onderzoek gaat dus nog meer tijd kosten – en ik heb al zo weinig!

Hoe verraad jouw huidskleur je muzieksmaak en hoe verraad jouw muzieksmaak je huidskleur?

Maar het belangrijkste is een prikkelende beginvraag waarmee het onderwerp van het college meteen duidelijk is. Juist omdat ‘witheid’ vaak niet wordt gezien, besluit ik gewoon te vragen aan de mensen in de zaal of zij van ‘witte muziek’ houden. Het blijft dan angstvallig stil en een aantal mensen kijken erg ongemakkelijk in het rond. Bij de vraag of er mensen zijn die van ‘zwarte muziek’ houden, gaan er wel een aantal vingers omhoog. Ik vraag hen in welk genre dat valt en hoor ‘hip-hop’, ‘funk’ en ‘Afrikaanse muziek’. Vanaf dit punt begrijpt hopelijk iedereen waarom dit onderzoek relevant is: we begrijpen maar weinig van de samenhang tussen huidskleur en muzieksmaak. Ik kan meteen door met de centrale vraag die ik in dit college ga beantwooden: ‘hoe verraad jouw huidskleur je muzieksmaak en hoe verraad jouw muzieksmaak je huidskleur?’

Gemakkelijk is het allemaal niet. En het voelt niet altijd even goed. Hoofdzakelijk omdat het eigenlijk tegen het wetenschappelijke ideaal ingaat om in te boeten aan nuance. Zo is de vraag voor dit college natuurlijk een scherpe, meer prikkelende versie van de ‘saaie’ wetenschappelijke vraag die ik zelf stel in mijn onderzoek. In een tijd van vluchtige media en het snelle verlies van aandacht (ben je nog aan het lezen?), is de wetenschap juist een prachtige plek om juist wel op details in te gaan. In wetenschappelijk onderzoek staan minutieus monnikenwerk, eeuwige twijfel en niet te stillen zucht naar verdere nuancering nog steeds in hoog vaandel. Het is dus belangrijk om ook dit op een bepaalde manier over te overdragen binnen een kort college.

Moeilijk thema

Daarnaast is het thema ‘racisme’, niet bepaald iets waar je gemakkelijk over praat zonder mensen boos te maken. Ook daar moet ik rekening mee houden: hoe krijg ik mijn onderzoek zo objectief mogelijk over het voetlicht? Want ik heb immers te maken met een sterk gepolitiseerd thema (denk maar aan de Zwarte Piet discussie van de afgelopen jaren). Uiteindelijk besluit ik om de nadruk te leggen op de sociologische analyse en mijn bevindingen, en potentiële morele of ideologische oordelen expliciet te vermijden. Dat is ook niet het doel van sociologie. Hopelijk helpt dat om mensen vatbaar te maken om over dit moeilijke thema na te denken zonder direct in verzet te schieten.