Donderdag 8 september even na 21.00 uur trilde de grond in delen van Nederland. Op 40 kilometer ten zuidoosten van Nijmegen, bij het Duitse Xanten, vond een aardbeving plaats met een magnitude van 4.6. Maar een aardbeving – is dat niet meer iets voor landen aan de grenzen van de lithosfeerplaten?
Hoezo een aardbeving? Nederland ligt toch helemaal niet aan een plaatgrens?
Klopt. De grootste bevingen op aarde vinden plaats langs de grenzen van de aardschollen, waar de aardplaten langs of over elkaar heen schuiven. Dat gaat gepaard met enorme spanningen die zich soms plotseling met een schok ontladen: de aardbeving. Door al dit geduw en getrek aan de randen komt de gehele aardschol echter onder spanning te staan. Op plekken waar breuken in de korst zitten kunnen dan ook op het binnenste deel van de plaat aardbevingen optreden.
Zijn er dan breuken bij Xanten?
In het grensgebied van Nederland en Duitsland, waar Xanten ligt, bevinden zich inderdaad breuklijnen. We zitten hier vlak bij de Venlo-slenk, die aan de oostzijde begrensd wordt door de Viersen-breuk. Deze breukzone ligt in Duitsland en loopt min of meer langs de grens. In dit gebied komen aardbevingen van deze omvang eens in de 10 à 20 jaar voor. Vooralsnog lijkt het er echter op dat de aardbeving van 8 september niet plaatsvond langs een reeds bekende breuklijn. “De Viersen-breuk ligt ten westen van de beving en helt de verkeerde kant op”, zegt Bernard Dost, seismoloog van het KNMI. Gedetailleerder onderzoek is noodzakelijk; en in volle gang.
Lokatie van de Venloslenk en de Viersel-breukzone.
Woudloper, via Wikimedia Commons, CC BY-SA 1.0Waar zitten nog meer breuken in Nederland?
Met name in het grensgebied van Duitsland, België en Nederland. Het zijn de uitlopers van het breuksysteem dat vanaf de Alpen door Zuidwest-Duitsland, Brabant en Limburg loopt. De regio wordt langzaam maar zeker uitgerekt waardoor zich slenken aan het vormen zijn, zoals de Roerdalslenk.
Een magnitude van 4.6 – is dat zwaar?
Nee hoor, dat valt in de categorie ‘gemiddeld’; dat wil zeggen tussen een lichte en vrij krachtige aardbeving in. Een aardbeving van dergelijke magnitude veroorzaakt trillingen als van zwaar voorbijrijdend verkeer. Deuren, glazen en borden kunnen gaan rammelen, raamluiken gaan klapperen, en geparkeerde auto’s kunnen gaan schommelen.
Dat de schok toch in grote delen van Nederland gevoeld is, komt doordat deze relatief ondiep plaatsvond, namelijk op ruim 7,5 kilometer. Bij ondiepe aardbevingen krijg je te maken met oppervlaktegolven. Omdat die maar in twee dimensies energie verliezen dempen ze minder snel uit dan ruimtegolven, die zich in drie dimensies voortplanten.
Maar voor Nederland is het zeker wel heel wat?
Ach, er zijn in het verleden wel zwaardere bevingen geweest. Uit registraties met seismometers en uit historische beschrijvingen zijn redelijk zware aardbevingen in het grensgebied met Duitsland en (vooral) België bekend.
Recente bevingen in het grensgebied Duitsland-Nederland met magnitudes van 5.0 of hoger:
(De gebruikte magnitudeschaal is niet voor elk van deze bevingen gelijk.)
Uit historische beschrijvingen:- Aken, 803; Mw > 5.5
- Jülich, 1349; Mw 5.4
- Verviers, 1692; Ms 6.3
- Duren, 1756; Ms 5.7
De magnitudes van deze bevingen zijn geschat uit de beschreven schade
Geregistreerd met seismometers:
- Doggersbank, 1931; ML 6.1
- Uden,1932; ML 5.0
- Euskirchen, 1951; ML 5.6 (Ms 5.3)
- Luik, 1983; ML 5.0
- Roermond, 1992; ML 5.8 (Ms 5.4)
Aardbevingen in Nederland van 1904 tot 2004.
KNMI, De BiltToch raar, want ik heb zelf nog nooit een flinke aardbeving in Nederland meegemaakt!
Dat is omdat je nog maar net komt kijken. Op geologische tijdschaal komen in Nederland regelmatig forse aardbevingen voor. Een mensenleven is op diezelfde geologische tijdschaal echter in een oogwenk voorbij. Als Roermond bijvoorbeeld elke duizend jaar door een grote aardbeving getroffen zou worden, zou dat geologisch gesproken betekenen dat daar aan de lopende band grote aardbevingen plaatsvinden. Toch zou de kans dat je er één mee zou maken dan nog altijd niet bijster groot zijn.
Onderzoek naar aardbevingen in het verleden
Om verder terug te kunnen kijken in de tijd dan registraties en historische beschrijvingen toelaten is de afgelopen 15 jaar veel onderzoek gedaan door geologen en geofysici van de Vrije Universiteit Amsterdam, TNO, het KNMI, de Koninklijke Sterrenwacht van België en de Universiteit van Aken. Hierbij zijn zowel in Nederland als in België en Duitsland een aantal sleuven gegraven over actieve breuken heen, zodat de aardlagen onder de grond bestudeerd konden worden.
Op deze manier kan je zien of er lagen langs de breuk verschoven zijn en hoe ver, en daaruit kan je schattingen maken van de magnitude die de beving gehad moet hebben. Op twee locaties vonden de onderzoekers aanwijzingen voor zeer forse bevingen, bij Bree in België en bij Jülich in Duitsland. De exacte magnitudes van die bevingen zijn weliswaar niet met zekerheid vast te stellen, maar ze zouden ergens tussen de 6.5 en 7.0 gelegen kunnen hebben.
Een sleuf, voor wetenschappelijk onderzoek gegraven over de Feldbiss-breuk bij Geleen.
Ronald van BalenZie ook:
- Aardbeving 40 km ten zuidoosten van Nijmegen (artikel van de Vrije Universiteit, Amsterdam)
- Zware aardbevingen in Nederland (Kennislinkartikel)
- Aardbeving in Zuid-Limburg (Kennislinkartikel)
- Nederland breekt verder (Kennislinkartikel)
- Aardbeving in Christchurch (Kennislinkartikel, o.a. over het voorspellen van aardbevingen)