Dreiging van kernoorlog is toegenomen

Oplopende politieke spanningen tussen oost en west leiden ertoe dat we getuige zijn van een herleving van de Koude Oorlog (1945-1991). In die periode was er sprake van een wapenwedloop tussen een beperkt aantal kernwapenstaten. Ondanks het Non-Proliferatieverdrag, dat al uit 1968 stamt, is de dreiging van kernwapens niet afgenomen. Het aantal staten dat de beschikking heeft over kernwapens is juist gegroeid, van vijf (Verenigde Staten, China, Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland) naar acht. “Daarmee is de kans op het gebruik van kernwapens eerder toe- dan afgenomen”, aldus Sico van der Meer van Instituut Clingendael.

Rode knop

De drie nieuwe kernmachten zijn India, Pakistan en Noord-Korea. “De drempel om een kernwapen te gebruiken is ongeëvenaard hoog, want er een inzetten is feitelijk zelfmoord”, aldus Van der Meer. Maar de drie nieuwe kernmachten zijn niet bepaald de meest stabiele staten. “Tussen India en Pakistan zijn regelmatig grote escalaties, waarbij de landen openlijk met kernwapens dreigen. De drempel om ze te gebruiken is in deze landen vrij laag. Pakistan heeft een militaire doctrine om kleine kernwapens in te zetten bij kleine conflicten, bijvoorbeeld het bestoken van een legercolonne. Dit kan gemakkelijk escaleren.” Ook is Van der Meer niet gerust op de president van Noord-Korea. “Een Kim Jong-un met een rode knop voor zich is wel een heel eng denkbeeld.”

Het aantal kernwapens is sinds de Koude Oorlog fors afgenomen, van 65.000 toen naar 15.000 nu. Het gevaar is daarmee niet minder omdat de huidige kernwapens moderne varianten zijn, met een veel grotere vernietigingskracht. De bom die in 1945 door de Verenigde Staten op Hiroshima is gegooid, is daarmee vergeleken ‘een kleintje’, aldus experts.

Transparante kernwapenstaat

De nieuwe kernmachten zijn onbetrouwbaar en de lontjes zijn kort, maar Van der Meer zegt óók weinig vertrouwen te hebben in de vijf ‘oude’ kernmachten. Zo hebben de Verenigde Staten en Rusland de beschikking over een alarmsysteem waarmee kernwapens worden afgevuurd nog vóórdat er een vijandig wapen is aangekomen. “Mensen moeten in fracties van seconden op grond van informatie op een beeldscherm beslissingen nemen.”

Ongelukken met kernwapens zijn in het verleden regelmatig voorgekomen, en de mensheid is enkele keren door het oog van de naald gekropen. Over ongelukken in Amerika weten we veel omdat diverse archieven daar zijn opengegaan. “De VS is een transparante kernwapenstaat. Heel anders is dat in Rusland en ook over incidenten in Aziatische landen weten we vrijwel niets, om over Noord-Korea nog maar te zwijgen.”

Ook terreurorganisaties, of aan de organisaties gelieerde individuen tonen de laatste jaren interesse in kernwapens. Nog een schrikbeeld is volgens Van der Meer cybermanipulatie, waarbij een land of organisatie digitaal inbreekt op de kernwapensystemen van een ander land.

Nucleaire winter

Het is nu juist deze onzekerheid die landen zonder kernwapens, maar ook grote groepen burgers en beroepsgroepen als artsen en juristen, erg onrustig maakt. Artsen van het IPPNW (de organisatie kreeg in 1985 de Nobelprijs voor de Vrede) benadrukken dat slechts een fractie van het huidige kernwapenarsenaal voldoende is om een nucleaire winter te veroorzaken: de blokkade van zonlicht door roet in de atmosfeer, met desastreuze gevolgen voor de mondiale ecosystemen en de voedselvoorziening. Door radioactieve besmetting van grote gebieden staan hulpverleners machteloos om menselijk lijden te voorkomen.