Doodzwijgen, die terroristen

In Europa is er nu zo ongeveer elke twee weken een terroristische aanslag of gewelddadig incident tegen willekeurige omstanders. En iedere keer spat het van het scherm en de voorpagina’s af. Hier moeten wij – de media, en wij allemaal op sociale media – mee ophouden. Daders van aanslagen moeten we niet tot beroemdheden uitvergroten, want dit lokt extra aanslagen uit.

Zeker voor de traditionele media moet daar een gedragscode voor komen: geen namen, geen foto’s, geen details over hun ongetwijfeld miserabele levens publiceren. Geen interviews met familieleden of de ex van de dader. Voor sociale media: hun eventuele filmpjes, verklaringen en oproepen niet delen, zo veel mogelijk wissen en onvindbaar maken.

Dit betekent niet dat relevante feiten verzwegen moeten worden. Maar over een aanslag kun je ook rapporteren zoals over een trein- of vliegtuigramp: wie zijn de slachtoffers, kwam de hulpverlening goed op gang, waren er eventuele fouten in de beveiliging waar van te leren valt? Wat zegt dit over de toekomstige dreiging?

Je kunt zelfs overwegen, of die gedragscode wettelijk afdwingbaar moet zijn. En roep nu niet meteen dat dit ontoelaatbare censuur is. Er zijn al wettelijke verboden op racisme, bedreiging en kinderporno. Facebook handhaaft wat dat betreft ook eigen normen. Een verbod op het verspreiden van dit type ‘terreurporno’ kan wettelijk worden vastgelegd met respect voor de democratie én de vrijheid van meningsuiting.

Vrijwillige terughoudendheid

We kennen zelfs al een voorbeeld van een gelijksoortige, vrijwillige gedragscode die door de media vrij goed wordt nageleefd. Al decennia geleden hebben die afgesproken, dat ze over zelfmoord zeer terughoudend rapporteren. Indien mogelijk geen informatie over de manier waarop het gebeurd is, geen dramatische foto’s, geen sensationele details, geen krantenkoppen met het woord ‘zelfmoord’ erin.

Die gedragscode is afgesproken, nadat de Amerikaanse psycholoog David Phillips in de jaren zeventig ontdekte, dat telkens als een beroemdheid zelfmoord pleegde en dit groots in de media kwam, het aantal zelfmoorden in de VS piekte. Zijn statistische onderzoek maakte zelfs aannemelijk, dat een sensationele zelfmoord werkelijk extra zelfmoorden veroorzaakt, dus niet alleen maar het tijdstip naar voren haalt, waarop toch al wanhopige mensen hiertoe overgaan.

Dit stond trouwens in de achttiende eeuw al bekend als ‘het Werther-effect’. In 1774 publiceerde Johan Goethe zijn debuutroman, ‘Het lijden van de jonge Werther’, waarin een jongeman zichzelf uit liefdesverdriet door het hoofd schiet. Toen het een bestseller werd, trok een golf van zelfmoorden door Europa, waarbij de jeugdige slachtoffers niet alleen de methode, maar zelfs de kleding van de hoofdpersoon kopieerden.

Besmettelijke schietpartijen

Als het over zelfmoord gaat, is inmiddels algemeen erkend dat ‘besmetting’ en kopieergedrag een belangrijke rol spelen. Psychologen Jennifer Johnston en Andrew Joy van Western New Mexico University betogen dat dit zeker ook geldt voor massale schietpartijen met willekeurige slachtoffers in de VS.

Daarvan is de frequentie de laatste vijftien jaar verdriedubbeld: gemiddeld schiet nu eens in de twaalf dagen een Amerikaan minstens drie willekeurige omstanders neer, en eens in de maand is er een school shooting met minstens drie slachtoffers.

In een voordracht op de jaarlijkse bijeenkomst van de American Psychological Association, afgelopen week in Denver, betoogden Johnston en Joy dat de media deze orgies van geweld niet alleen uitgebreid verslaan, maar voor een belangrijk deel ook zelf veroorzaken.

Ze verwijst onder meer naar onderzoek uit 2015 van statisticus Sherry Towers. Zij en haar collega’s pasten een wiskundig model toe op de tijdstippen en plaatsen van honderden van deze schietpartijen in de VS die de nationale media haalden. Als er geen onderlinge beïnvloeding is, zullen die als toevalstreffers verdeeld zijn over de VS en over de tijd.