DNA-bewijs is niet altijd even hard

Verschillende conclusies door verschillende deskundigen

De rapporten die de deskundigen schreven, verschilden op diverse punten van elkaar. Opvallend waren de verschillen wat betreft het DNA in het nagelvuil. Dit DNA was een mengsel van het slachtoffer en een beperkt aantal kenmerken van de verdachte. Als er DNA in het nagelvuil van de aangeefster zit dat matcht met dat van de verdachte, dan is dat heel belastend voor de verdachte. Mogelijk heeft zij hem tijdens een worsteling gekrabd en is daarbij lichaamsmateriaal van hem onder haar nagels terechtgekomen. De verdachte zelf ontkende echter dat er een worsteling had plaatsgevonden.

Sommige deskundigen schreven dat de match van dit DNA met het profiel van de verdachte een hoge bewijswaarde had. Anderen noemden ook de match, maar schreven ‘slechts’ dat de verdachte niet kon worden uitgesloten als persoon van wie lichaamsmateriaal in het DNA-profiel zat. Weer anderen vonden het materiaal niet geschikt voor vergelijkend DNA-onderzoek, en zij zeiden dan ook niets over een match met het DNA van de verdachte.

Uit de negentien rapporten selecteerden de onderzoekers er vervolgens drie die op elkaar leken maar waarin de conclusies over het nagelvuil sterk van elkaar verschilden. Negenenzestig Masterstudenten strafrecht beoordeelden vervolgens deze drie rapporten. Bij het ene rapport werden deskundigenconclusies heel belastend gevonden, maar bij het ander juist helemaal niet, terwijl alle rapporten over dezelfde DNA-profielen ging.

Méér kans op fouten door nieuwe technieken

Dankzij nieuwe technieken kan DNA worden gehaald uit een hele kleine hoeveelheid lichaamsmateriaal. Vroeger was – gechargeerd gezegd – een hele plas bloed nodig om daaruit een DNA-profiel te kunnen maken. Tegenwoordig kan dat ook al uit ‘contactsporen’: kleine hoeveelheden lichaamsmateriaal die achterblijven wanneer iemand bijvoorbeeld een voorwerp aanraakt.

Contactsporen zijn vaak echter mengprofielen, met DNA afkomstig van meerdere mensen. Bij contactsporen komen ook regelmatig onvolledige profielen voor. Dit zijn profielen die uit minder DNA-kenmerken bestaan dan de gebruikelijke zestien. De kans dat zo’n profiel matcht met een ‘verkeerd’ persoon is groter door het kleinere aantal DNA-kenmerken. Dat maakt mengprofielen en onvolledige profielen moeilijker te interpreteren dan volledige profielen, waardoor er allerlei misverstanden kunnen ontstaan over wat zo’n profiel nu eigenlijk betekent.

Door de nieuwe DNA-technieken wordt de kans op fouten dus feitelijk vergroot en is het nóg belangrijker geworden dat rapporten goed worden begrepen door rechters, officieren van justitie en advocaten. Zij moeten het weten als deskundigenbevindingen voor meerdere interpretaties vatbaar zijn, want dan kunnen ze daar rekening mee houden. Bijvoorbeeld door niet al te snel te concluderen dat het spoor wel afkomstig zal zijn van de verdachte.

Vaker deskundigen in de rechtbank

Op de zitting kunnen DNA-rapporten ter sprake worden gebracht en er vragen over worden gesteld. In Nederland schakelt men meestal maar één deskundige in, die zelden wordt opgeroepen op de zitting. De deskundigenopinie wordt dan meestal zonder verdere vragen of discussie overgenomen. Pas als de advocaat van de verdachte om tegenonderzoek vraagt, wordt soms een tweede deskundige ingeschakeld. Als dat tweede deskundigenrapport wat anders zegt dan het eerste, moet de rechter kiezen. Hij moet dan inhoudelijk ingaan op beide deskundigenrapporten en de verschillen daartussen, en daarbij worden deskundigen vaker opgeroepen op de zitting.